سلامت

از مهم‌ترین عوارض جانبی مصرف داروهای حاوی هورمون پروژسترون در خانم‌های باردار می‌توان به مواردی مانند حالت تهوع، استفراغ، معده‌درد، گرفتگی عضلات شکم، تشدید یبوست در دوران بارداری، درد پستان‌ها، ضعف و خستگی، تضعیف شدید خلق‌وخو، سرگیجه، بثورات پوستی، حساسیت‌های پوستی و خارش اشاره کرد. 

در میزگرد پوست و زیبایی این شماره به بررسی مشکل خانم بارداری می‌پردازیم که از متخصصان «سلامت» پرسیده‌اند: «در ماه پنجم بارداری به‌سر می‌برم. از آنجا که در بارداری قبلی‌ام سابقه زایمان زودرس داشته‌ام، پزشک متخصص زنان این‌ بار برایم تزریق آمپول «فمولایف» را تجویز کرده است. متاسفانه، بعد از تزریق این دارو پوستم شدیدا واکنش نشان داده و بدنم دچار خارش شدیدی شده است. علاوه بر این‌ دانه‌های قرمزرنگی روی قسمت‌هایی از پوستم ظاهر شده‌اند که برایم آزاردهنده هستند. بروز این واکنش پوستی خیلی مرا نگران کرده است و نمی‌دانم آیا به‌دلیل این واکنش ممکن است خطری جنینم را تهدید کند یا نه؟ از طرف دیگر، نمی‌دانم چطور می‌توانم این خارش‌ها را کمتر یا برطرف کنم؟» لطفا مرا راهنمایی کنید.

در گفت‌وگویی با دکتر طاهره فروغی‌فر، متخصص زنان و زایمان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران به بررسی این موضوع پرداختیم.

خانم دکتر، علت تجویز آمپول فمولایف برای این بیمار چه بوده است؟

آمپول فمولایف جزو گروه داروهایی با عنوان هورمون‌های جنسی است. این دارو معمولا برای درمان خونریزی رحم و سرطان رحم در خانم‌ها تجویز می‌شود. از طرف دیگر، فمولایف را می‌توان در دوران بارداری و برای جلوگیری از سقط جنین خودبه‌خودی تجویز کرد. بهتر است بدانید این آمپول به‌عنوان یک نوع هورمون پروژسترون برای لانه‌گزینی تخمکی که در رحم لقاح یافته و به‌منظور حفظ دوره کامل بارداری برای برخی خانم‌های باردار ضروری است. 

در مورد این خانم هم به احتمال زیاد، پزشک معالج ایشان به‌دلیل سابقه زایمان زودرسی که در پرونده پزشکی‌شان وجود داشته، تزریق آمپول فمولایف را ضروری دانسته‌اند. به‌طور کلی، برخی خانم‌های باردار بنا به تشخیص پزشک معالج‌شان باید برای حفظ سلامت بارداری، پروژسترون اضافی دریافت کنند تا از این طریق جلوی سقط جنین یا زایمان زودرس گرفته شود. تجویز آمپول فمولایف فقط باید توسط متخصص زنان و بعد از بررسی شرایط بیمار از نظر وجود خطر یا عدم خطر سقط جنین یا زایمان زودرس انجام بگیرد.

مگر هورمون پروژسترون به‌عنوان یک هورمون جنسی زنانه به اندازه کافی در بدن همه خانم‌ها ترشح نمی‌شود؟

 بله، همین‌طور است. به‌طور طبیعی، هورمون پروژسترون به‌عنوان هورمون جنسی زنانه از تخمدان ترشح می‌شود و سطح این هورمون باز هم به‌طور طبیعی در دوران بارداری بالا می‌رود تا احتمال سقط جنین یا زایمان زودرس کاهش پیدا کند. منظور ما از زایمان زودرس، زایمانی است که پیش از هفته سی‌وهفتم بارداری اتفاق بیفتد. ترشح پروژسترون کافی می‌تواند جلوی زایمان زودرس را بگیرد، درحالی که بدن برخی افراد در دوران بارداری پروژسترون کافی تولید نمی‌کند و همین مساله احتمال زایمان زودرس یا در برخی موارد سقط جنین را برای آنها به‌وجود می‌آورد.

آیا ممکن است در حالت طبیعی و در دوران بارداری، هورمون پروژسترون بیش از اندازه ترشح شود؟

برای پاسخ به این سوال، ابتدا باید توضیح کوتاهی درباره نحوه ترشح پروژسترون در طول دوران بارداری بدهیم. بد نیست بدانید ترشح هورمون پروژسترون به خانم‌های باردار کمک می‌کند تا رگ‌های خونی موجود در رحم، در دوران بارداری به اندازه کافی تحریک به رشد شوند. این رشد رگ‌های خونی درنهایت منجر به حفظ سلامت جفت و بهبود عملکرد آن برای تغذیه جنین می‌شود. 

به‌طور کلی، از حدود هفته هفتم تا چهاردهم بارداری، میزان ترشح پروژسترون توسط جفت بیشتر می‌شود. همین مساله می‌تواند شل شدن ماهیچه‌های رحم و ایجاد فضای بیشتر برای رشد جنین را به‌دنبال داشته باشد. اگر این اتفاق نیفتد، انقباض و گرفتگی ماهیچه‌های رحم برای خانم باردار ایجاد می‌شود و او دچار دردها و مشکلاتی مانند سقط جنین یا زایمان زودرس خواهد شد. 

از طرف دیگر، همین افزایش ترشح پروژسترون به‌عنوان یک هورمون جنسی می‌تواند مشکلاتی مانند تغییرات خلق‌وخو، یبوست، احساس ضعف و خستگی یا سردرد را برای خانم‌های باردار به دنبال داشته باشد. در برخی موارد، حساس شدن پستان‌های خانم باردار در اثر افزایش ترشح پروژسترون هم گزارش شده است.

آیا همه خانم‌های باردار به تزریق داروهای هورمونی حاوی پروژسترون مانند فمولایف نیاز دارند؟

نه، معمولا برخی مادران مانند این خانم که سابقه زایمان زودرس داشته‌اند، به دریافت مکمل‌های پروژسترونی نیاز دارند و گاهی نیازشان تا زمانی که جفت شروع به تولید این هورمون می‌کند، برطرف می‌شود. گاهی برخی خانم‌ها قبل از شروع بارداری هیچ مشکلی نداشته باشند اما با آغاز بارداری و به دلایل مختلفی، جفت آنها نتواند پروژسترون کافی ترشح کند و آنها هم مجبور به دریافت مکمل‌های پروژسترونی شوند بنابراین تشخیص این‌که یک خانم باردار به مکمل پروژسترون نیاز دارد یا نه، کاملا به نظر پزشک معالج او و آزمایش‌هایی که برای بیمار انجام می‌گیرد، بستگی دارد.

آیا عوامل کمبود پروژسترون در طول دوران بارداری ناشناخته هستند؟

گاهی ناتوانی جفت برای ترشح پروژسترون کافی دلیل مشخصی ندارد اما در مواردی مشاهده شده که الگوی غذایی نادرست، سوءتغذیه، داشتن استرس فراوان یا حتی تحرک ناکافی در طول دوران بارداری می‌تواند به کاهش ترشح پروژسترون و عوارض ناشی از آن برای خانم باردار منجر شود.

اگر خانمی به تزریق داروهای پروژسترونی نیاز داشته باشد، باید این کار را در چه زمانی از بارداری انجام دهد؟

افرادی که سابقه سقط جنین یا زایمان‌های زودرس دارند، در درجه اول باید پزشک معالج خود را در جریان این موضوع قرار دهند تا او بتواند با توجه به شرایط بیمار، تزریق به‌موقع مکمل‌های پروژسترون را برای وی تجویز کند. معمولا این داروها برای پیشگیری از زایمان زودرس، حدود هفته‌های 24-16 بارداری و به‌صورت یکبار در هفته تزریق می‌شود. 

نتایج مطالعات فراوان ثابت کرده‌اند تزریق پروژسترون در این شرایط می‌تواند کمک بزرگی برای پیشگیری از زایمان زودرس باشد. البته داروهای پروژسترونی که برای خانم‌های باردار تجویز می‌شوند، فقط به‌صورت تزریقی عضلانی نیستند و به اشکال مختلف دیگری مانند قرص، ژل یا شیاف هم وجود دارند که نوع و دفعات استفاده از آنها به‌طور کامل توسط پزشک معالج توضیح داده می‌شود.

این خانم با تزریق آمپول فمولایف دچار خارش و بثورات پوستی شده‌اند. آیا ممکن است چنین مشکلاتی در اثر تزریق فمولایف ایجاد شده باشند؟

بله، به‌طور کلی، تمامی داروها و مکمل‌ها کنار فوایدی که دارند، می‌توانند عوارض جانبی یا آثار منفی هم برای مصرف‌کننده به‌دنبال داشته باشند. از مهم‌ترین عوارض جانبی مصرف داروهای حاوی هورمون پروژسترون در خانم‌های باردار می‌توان به مواردی مانند حالت تهوع، استفراغ، معده‌درد، گرفتگی عضلات شکم، تشدید یبوست در دوران بارداری، درد پستان‌ها، ضعف و خستگی، تضعیف شدید خلق‌وخو، سرگیجه، بثورات پوستی، حساسیت‌های پوستی و خارش اشاره کرد. 

خوشبختانه شاید بتوان گفت بروز بثورات پوستی، حساسیت پوستی یا خارش جزو خفیف‌ترین عوارض جانبی تزریق فمولایف هستند که این خانم با آنها درگیر شده است اما به‌طور کلی، اگر هر کدام از عوارض ناشی از مصرف هورمون‌های پروژسترون در دوره بارداری، مخصوصا عوارضی مانند خونریزی واژینال یا سایر مواردی که به آنها اشاره کردیم، بیش از اندازه شدید و غیرقابل‌تحمل باشند، حتما باید پزشک معالج را در جریان بروز این عوارض قرار داد. 

ممکن است نیاز به تغییر میزان یا دفعات تزریق برای خانم باردار وجود داشته باشد که پزشک معالج می‌تواند در این مورد تصمیم قطعی را بگیرد. با این‌حساب، به این خانم توصیه می‌کنم اگر خارش و بثورات پوستی‌شان در حدی است که می‌توانند با راه‌های غیردارویی از پس آنها بر بیایند، مشکل چندانی برایشان ایجاد نخواهد شد اما اگر این خارش و بثورات به حدی شدید هستند که زندگی ایشان را مختل کرده، بهتر است درباره آن‌ حتما با پزشک معالج‌شان مشورت کنند.