سلامت

در وزارت جهاد کشاورزی کشورمان پسماند‌ها به هفت زیرطبقه شیلات و آبزیان (در آبزی‌پروری)، نهاده‌های کشاورزی (اعم از سم، کود و بذر)، پسماندهای دامپزشکی، دام و طیور و نوغانداری و جنگلداری، باغبانی، زراعت و صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی تقسیم شده‌اند.

اگر بخواهیم فقط به گوشه کوچکی از معضل پسماندهای کشاورزی نگاهی داشته باشیم، باید بدانیم.

هر فرد لنج سوار روزانه 320 گرم تولید پسماند دارد که همه آن را به دریا می‌ریزد. کارشناسان معتقدند ظرفیت خودپالایی دریا به‌ اندازه میزان این پسماندها نیست و بخش عمده‌ای از این زباله‌ها در ته دریا، تلنباری از آلودگی را ایجاد می‌کنند که باعث کوچ یا مرگ آبزیان و بروز پدیده‌هایی همچون کشند قرمز می‌شوند.

اگر شما به بنادر شیلات سری بزنید هر شناوری به طور میانگین بین یک هفته تا 10روز، یکسری مایحتاج عمومی سفر مانند قوطی‌های کنسرو، روغن، بطری آب و نوشیدنی‌های دیگر و... را با خودش به دریا می‌برد تا کار صیدش را انجام بدهد و برگردد. اما در بازگشت، این شناور حداکثر چیزی که با خودش می‌آورد فقط محصولات صیدشده است و تور و طنابی که سالم مانده و بقیه را به دریا می‌ریزد. در این بین اشیایی که وزن‌شان بیش از وزن حجمی آب باشد ته‌نشین می‌شود و در اینجا خودتان حدس بزنید چه به روز دریای حساسی مانند خلیج فارس و دریای عمان که زیستگاه گونه‌های بومی ارزشمند متعددی هستند، می‌آید.

از معضلات دیگر و بسیار مهم پسماندهای کشاورزی کودهای شیمیایی هستند. برآوردهای سازمان بهداشت جهانی حاکی است که نزدیک به 3 میلیون مسمومیت ناشی از آفت کش‌ها در جهان اتفاق می‌افتد. مصرف سموم دفع آفات و کودهای شیمیایی در مناطق کشاورزی ایران، باعث رشد فزاینده سرطان در این مناطق شده است.

سالانه 600 هزارماده شیمیایی از انواع آفت‌کش‌ها به میزان 2/5 میلیون تن در سراسر جهان مصرف می‌شود.

آمارهای موجود بخش کشاورزی درمبحث میزان مصرف کود، بسیار نگران‌کننده و سالانه بیش از 5/4 میلیون تن اعلام شده است. این مواد به دلیل دارا بودن میزان بالایی از کادمیوم و نیترات، باعث افزایش نرخ سرطان درجامعه می‌شوند.

سموم و پسماندهای کشاورزی، خطرناک‌ترین آلوده‌کننده‌های آب و خاک هستند که تا سال‌ها در محیط باقی می‌مانند و صدمات جبران‌ناپذیری به حیات موجود در آن وارد می‌کنند، از سوی دیگر پساب‌های بخش کشاورزی، یکی از زیانبارترین منابع آلاینده محیط‌زیست هستند که به طور خطرناکی بر سلامت محیط و در نتیجه، کیفیت حیات بشر تاثیر می‌گذارند.
به گفته کارشناسان، هر ماده‌ای که از دید تولیدکننده زائد تلقی و دور ریخته شود، پسماند نامیده شده و نیاز به مدیریت دارد، بر اساس قانون مدیریت پسماند، پسماندها در پنج گروه جای می‌گیرند و دو گروه پسماند کشاورزی و پسماند ویژه، مواردی است که پسماند‌های کشاورزی را شامل می‌شود.

احمد بایبوردی از مدیران با سابقه وزارت جهاد کشاورزی و محقق و پژوهشگر برتر جهادکشاورزی، با اشاره اینکه افزایش سریع جمعیت در دنیا و ایران و افزایش شهرنشینی، اهمیت توجه به غذا را دوچندان ساخته است، می‌گوید: «در این راستا تولید بیشتر مواد غذایی خصوصا از منشاء منابع دامی اهمیت قابل توجهی یافته است چراکه تولیدات دامی تامین‌کننده بخش عمده‌ای از نیازهای غذایی انسان بوده و معمولا ارزش غذایی بالاتری از منابع گیاهی دارند.»

بایبوردی با اشاره به بهره‌برداری بی‌رویه و غیرصحیح ازمراتع گفت: «این کار باعث افت کمی و کاهش کیفیت تولیدات دامی شده و خسارات جبران‌ناپذیری را به مراتع کشور وارد می‌کند، از سوی دیگر افزایش نرخ نهاده‌های دامی از جمله خوراک دام و طیور باعث عدم سودآوری تولید در برخی از واحدها گشته است چراکه حدود 60 الی 70 درصد از مخارج روزمره واحدهای دامداری را هزینه‌های مربوط به خوراک تشکیل می‌دهد، بنابراین، برای تولید در سطح مورد نیاز، بایستی کمیت و کیفیت جیره را مدنظر قرار داد که یکی از راهکارهای موجود استفاده از پسماندهای کشاورزی، صنایع غذایی و سایر مواد غذایی غیرمعمول ولی قابل مصرف در جیره دام و طیور است.

وی ادامه داد: «مزایای استفاده از پسماندها در جیره دام و طیور از جمله کاهش آلودگی محیط‌زیست و کاهش هزینه دفع ضایعات و از طرف دیگر، ازدیاد جمعیت و توسعه سطح رفاه عمومی منجر به افزایش پسماندهای غذایی شده که از نظر کمی و کیفی مقدار آن قابل توجه است، عمده پسماندهای غذایی از منازل، رستوران‌ها و هتل‌ها، کارخانجات مواد غذایی و خوراکی و میادین میوه و تره بار تولید می‌شود بنابراین معرفی استفاده از پسماندها در خوراک دام و طیور و آبزیان و افزایش آگاهی جامعه دامپروری استان در این خصوص خود می‌تواند کمک موثری برای بخش دام کشور باشد.»

به نظر بایبوردی، کمبود مواد اولیه خام جنگلی برای استفاده در صنایع چوب و کاغذ موجب شده است تحقیقات گسترده دانشگاهی در زمینه استفاده از پسماندهای محصولات زراعی، انجام شود، نتایج تحقیقات نشان داده است که ضایعات لیگنوسلولزی حاصل از پسماندهای کشاورزی در بسیاری موارد قابلیت استفاده در صنایع چوب و کاغذ را دارا هستند. البته باید در نظر گرفته شود که محصولات نهایی حاصله از پسماندها، ویژگی‌های فیزیکی و مکانیکی در حد استاندارد را حفظ کنند.