سلامت

شیوع ویروس «کرونا» و پیامدهای آن مانند قرنطینه، فوت عزیزان، مشکلات اقتصادی و... این روزها به شدت عامل استرس در جامعه شده‌ است. استرس‌ و فشارهای روانی مداوم مانند وزنه سنگینی است که احساس خردشدن و ناکامی ایجاد می‌کنند. کسانی که یکی از عزیزان را به دلیل بیماری کووید-19 از دست داده‌اند و امکان سوگواری‌های مرسوم را نداشتند، این استرس ناخوشایند را به طور جدی تجربه کرده‌اند.

واقعیت این است که فشار روانی، اندوه و غم از دست‌دادن عزیزان در این شرایط مساله‌ای نیست که به‌راحتی فراموش شود. در رده‌بندی 100 امتیاز تاثیر استرس بر روحیه، مرگ همسر یا فرزند 94 و مرگ یکی از والدین یا خواهر و برادر 88 است. این سطح استرس بالا نشان‌دهنده شرایط بسیار تلخ و سخت بازماندگان به‌خصوص در شرایط فعلی است و به‌راحتی نمی‌توان از آن گذر کرد.

از طرفی ساختار زندگی این افراد نیز تغییر پیدا کرده ‌است و نه‌تنها به غمگینی و افسردگی گرایش دارند بلکه ماهیت ارتباط نیز تغییر کرده و جای خالی عزیز از دست رفته همچنین عدم امکان برگزاری مراسم و حضور دیگران، تحمل اوضاع را بسیار مشکل کرده ‌است.

واکنش‌های مختلف ناشی از نگرش‌های مختلف

البته مردم با ویژگی‌های شخصیتی مختلف، واکنش‌های متفاوتی در این شرایط دارند. افرادی که سختگیر نیستند یا از نظر روان‌شناختی مقاوم‌تر هستند، کمتر احتمال دارد که در شرایط فشارهای روانی، دچار مشکل شوند.

همچنین افراد مثبت‌گرا نیز توانایی بهتری برای رویارویی با شرایط را دارند. البته نگرش مثبت به‌معنای بی‌توجهی به اصول بهداشت و مراقبت‌های فردی و اجتماعی نیست بلکه فرد باید به جنبه‌های مثبت درمان، آمار بهبودیافتگان و رعایت اقدامات پیشگیرانه نیز توجه کند. دیدگاه مثبت در کنار بهره‌مندی از حمایت‌های اجتماعی تاثیر بسیار مثبتی در گذر از این شرایط دارد.

در رابطه با استرس ناشی از کرونا، برداشت و نگرش افراد نیز تاثیرگذار است. به عنوان مثال، افرادی که ابتلا به بیماری یا فوت نزدیکان ناشی از کرونا را ناشی از خطاهای خود می‌دانند، بیشتر آسیب می‌بینند اما کسانی که این وضعیت را معشیت الهی می‌دانند، قدرت مقابله بهتر و منطقی‌تر خواهند داشت و حال بهتری دارند. به‌عبارتی، افرادی که از رشد معنوی بالاتری برخوردارند، سلامت روان خود و خانواده را بهتر حفظ می‌کنند.

باورها نیز می‌توانند به اندازه حوادث دردناک باشند

آلبرت الیس، روان‌شناس آمریکایی معتقد است باورهای ما در مورد حوادث می‌تواند به اندازه حوادث، منبع استرس باشند. منطقی به نظر می‌رسد که از دست دادن یکی از نزدیکان به دلیل کرونا منبع استرس شدیدی باشد اما بر پایه نظریه الیس، باورهای او در این شرایط می‌توانند رنج او را تشدید کند و افکار بسیار آزاردهنده او را از زندگی طبیعی بازدارد. این باورها عامل جدی تشدید احساس بینوایی، بیچارگی، بدبختی و... است و مانع از امکان برنامه‌ریزی برای زندگی آینده خواهد بود. حتی گاهی خود را سرزنش می‌کند و مقصر می‌داند که به‌شدت برای او آزاردهنده است.

فوت یک عزیز نباید پایان زندگی تلقی شود

از طرفی اضطراب از آینده نیز در این شرایط وجود دارد. طبیعی است وقتی فرد یکی از عزیزان خود را از دست می‌دهد، در واقع از پشتیبانی و حمایت او محروم شده و در ذهن او ممکن است به‌عنوان یک فاجعه تلقی شود. در نتیجه باورهای غیرمنطقی در وجود او تشدید می‌شود و توانایی مقابله با استرس‌های همیشگی و روزمره را نخواهد داشت و به‌عنوان مثال حتی تحمل حضور در ترافیک را ندارد. به عبارت دیگر، باورهای غیرمنطقی می‌توانند دریچه ورودی ناراحتی‌های روانی باشند و مشکلات روانی را افزایش دهند.

موردتایید دیگران قرار گرفتن پدیده‌ای مورد پذیرش است اما اینکه بدون تایید دیگران نمی‌توان زندگی کرد، منطقی نخواهدبود. در واقع درست است که همیشه از محبت، صمیمیت، حمایت و حضور نزدیکان برخوردار بودیم اما اینکه اگر یکی از آنها فوت کرد امکان حیات و موفقیت نیز از ما سلب می‌شود، درست نخواهدبود. اگر فردی چنین نگرش و باوری داشته باشد، به‌شدت در معرض آسیب‌ها قرار می‌گیرد.

چطور استرس این روزها را تعدیل کنیم؟

بررسی‌ها نشان می‌دهد افرادی که اعتماد به‌نفس بالاتری دارند، در موقعیت‌هایی مانند استرس ناشی از شرایط همه‌گیری کووید-19 کمتر دچار آسیب شده‌اند.

افرادی که از انتظارات خودکارآمدی مطلوبی برخوردار بودند، به احتمال زیاد می‌توانند مدیریت بهتری بر خود و زندگی داشته باشند، کمتر تسلیم استرس‌‌ها و پیامدهای آن مانند سکته قلبی و... می‌شوند و توانایی بهتری برای مقابله با شرایط حتی در صورت ابتلا به بیماری دارند.

از طرفی دیده شد که بعضی افراد برای رهایی از استرس این روزها به رفتارهای ناسالم مانند مصرف الکل و مواد مخدر روآوردند. این باورهای دروغین حتی باعث ضعف سیستم ایمنی می‌شود و در معرض ابتلا به عوارض جدی سلامتی و حتی فوت قرار گرفتند.

برای بالابردن مقاومت روانی لازم است چند نکته را به کار بریم:

 میزان تعهد خود را تقویت کنیم، از انجام کارهایی که در حد توان است طفره نرویم و از بی‌تفاوتی‌ها دور بمانیم.
 سعی کنیم به‌جای حالت سکون و یکنواختی که بعضی افراد در شرایط قرنطینه دارند، رشد شخصیتی در خود ایجاد کنیم. به این باور برسیم که می‌توانیم از زمان حضور در منزل بهره کافی ببریم و تصور تهدید جدی سلامتی را کنار بگذاریم.
 به خود و خانواده تلقین کنیم که می‌توانیم مانند همیشه بر زندگی کنترل داشته‌باشیم و باید تلاش کنیم به‌جای تلاش برای یافتن مقصر در دنیای بیرون، مشکلات را در وجود خود پیدا کنیم.
 تاثیر شوخ‌طبعی و خنده در مقابله با استرس تایید شده‌است. البته به معنای بی‌توجهی و نادیده‌گرفتن واقعیت‌ها نیست بلکه می‌توان از این طریق سیستم ایمنی را تقویت کنیم. ضمنا شوخ‌طبعی می‌تواند تغییرات شناختی به هیجانات مثبت مثبت در ما ایجاد کند.
 از یکدیگر حمایت کنیم. گوش‌دادن به صحبت‌های همدیگر، تسلی‌دادن، گریه کردن، درک کردن و اطمینان‌خاطر دادن می‌تواند بار روانی را کاهش دهد. اگر امکان حمایت مالی باشد نیز بهتر است این تاثیر مثبت را از اطرافیان دریغ نکنیم.
 اطلاعات در مورد کرونا را افزایش دهیم و بی‌دلیل نگران نشویم.
 تعاملات اجتماعی را داشته‌باشیم. امروزه به خوبی می‌توان از طریق ارسال تصویر و صدا با همه ارتباط برقرار کرد. قرار نیست در این روزها از تنهایی رنج ببریم و از محبت دوستان و خانواده محروم بمانیم.
فراموش نکنیم...
اگر خود را زیر فشار باورهای منفی احساس کنیم، به‌طور جدی و شدید از اضطراب و استرس رنج می‌بریم. پس باید تلاش کنیم افکار مثبت را در خود تقویت کنیم، افکار منفی را دور کنیم، به‌طور ذهنی از خود تمجید کنیم، از روش‌های کسب آرامش به‌خصوص برنامه‌های معنوی برای تمدد اعصاب بهره ببریم و ورزش را به‌عنوان راهکار موثر و همیشگی رهایی از استرس به خاطر داشته‌باشیم.

دکتر حسین ابراهیمی‌مقدم
روان‌شناس، مشاور و استاد دانشگاه