زونا؛ تظاهر ویروس خفته آبله مرغان
13 مرداد 1399 ساعت: 18:5



میزگرد «سلامت» درباره بیماری زونا با حضور دکترمحمدرضا قاسمی، متخصص پوست، دکتر بابک ساعدی، متخصص گوش و حلق و بینی، دکتر مریم کاشانیان، متخصص زنان و زایمان، دکتر مسعود مردانی، فوق‌تخصص بیماری‌های عفونی و دکتر سیدمهدی مدرس‌زاده، متخصص چشم‌پزشکی و دکتر علیرضا رجایی، فوق‌تخصص روماتولوژی


زونا بیماری ویروسی است که به دلیل فعالیت ویروس آبله مرغان که مدت‌ها در بدن نهفته باقی مانده، ایجاد می‌شود. تظاهر بیماری به شکل بثورات پوستی آبدار است و بیمار از درد شدید شکایت دارد. این بیماری در میانسالان و سالمندان دیده می‌شود و معمولا در یک سمت بدن است. با این تعریف کوتاه در مورد بیماری زونا به پرسش یکی از خوانندگان «سلامت»‌ می‌پردازیم: «خانمی 48 ساله هستم که حدود یک سال پیش به ضایعات پوستی همراه با درد شدید مبتلا شدم که بیماری زونا تشخیص داده شد. به‌رغم اینکه به پزشک مراجعه کردم و روند درمان را ادامه دادم، همچنان از درد شدید به‌خصوص در مفاصل پا رنج می‌برم. سابقه مصرف داروهای کورتونی نیز دارم. آیا هنوز بیماری در بدنم وجود دارد و ممکن است دوباره بثورات پوستی ظاهر شوند؟ در آینده با عوارض دیگری مواجه می‌شوم؟»

نگاه متخصص پوست
ویروس از ضایعات پوستی زونا سرایت می‌کند


: آقای دکتر، عامل ابتلا به بیماری زونا چیست؟

ویروس‌های هرپس انسانی (Human Herpes Viruses) شامل 8 گونه ویروس هستند که به دلیل مشابهت‌های ساختاری در یک گروه قرار دارند. ویژگی مشترک ویروس‌های هرپس انسانی این است که ابتدا با عفونت بروز پیدا می‌کنند، سپس ویروس در بدن نهفته می‌شود و بعدها امکان فعال‌شدن دوباره دارند.

ویروس شماره 3 این گروه «واریسلا زوستر» (Varicella Zoster Virus) نام دارد و عامل بروز بیماری آبله‌مرغان و زوناست. زمانی که ویروس آبله‌مرغان وارد بدن انسان می‌شود، در ریشه‌های خلفی نخاعی پنهان شده و بعدها تحت‌تاثیر عوامل مختلف، فعال می‌شود. فعال شدن مجدد ویروس، عامل بروز بیماری زونا یا «هرپس زوستر» است که «شینگِل» نیز نامیده می‌شود.

: میزان شیوع بیماری زونا چقدر است؟

ویروس آبله‌مرغان توزیع جهانی دارد و تقریبا 98درصد جمعیت بالغان طی دوره‌های زندگی با ویروس مواجهه داشته‌اند که در نتیجه آن آنتی‌بادی‌هایی علیه ویروس در خونشان وجود دارد. در گذشته 90درصد بچه‌های زیر 10 سال آبله‌مرغان می‌گرفتند و بیماری به‌خصوص در فصول زمستان و بهار شایع بود، اما از سال 1995 که تزریق واکسن آبله‌مرغان آغاز شد، بروز این بیماری در کودکان تا 85درصد کاهش پیدا کرد. زونا هم تقریبا در 20درصد بالغان سالم ظاهر می‌شود اما افرادی که دچار نقص ایمنی هستند، بیشتر در معرض احتمال ابتلا به بیماری و عوارض جدی‌تر آن خواهند بود. 
: چه عواملی در فعال‌شدن ویروس و بروز زونا نقش دارند؟

پس از ورود ویروس آبله‌مرغان به بدن انسان و بروز ضایعات جلدی، ویروس از طریق اعصاب به گانگلیون (گره عصبی) ریشه خلفی نخاع می‌رود و سال‌ها غیرفعال باقی می‌ماند. وقتی ویروس دوباره فعال شد، در گانگلیون ریشه خلفی شروع به تکثیر کرده و با ایجاد درد همراه است. به‌تدریج عصب نشات گرفته از این گره عصبی ملتهب شده و ویروس از طریق عصب به پوست می‌رسد که ضایعات زونا بروز پیدا می‌کنند. این روند حرکت ویروس از طریق عصب عامل دردهای شدید است. 

فعال شدن دوباره ویروس می‌تواند خودبه‌خود یا به دنبال استرس‌های روانی و فیزیکی، گرسنگی شدید، تب بالا، رادیوتراپی، تروما یا ضربه، کاهش ایمنی بدن، مصرف داروهای سرکوب‌کننده ایمنی بدن، خستگی مفرط و... باشد.

: احتمال سرایت ویروس چقدر است؟

احتمال سرایت ویروس آبله‌مرغان به افرادی که با بیمار تماس دارند، 80 تا 90درصد است، اما اگر فردی که سابقه ابتلا به آبله‌مرغان ندارد در مجاورت بیمار زونا باشد، 15درصد در معرض آلودگی به ویروس و ابتلا به آبله‌مرغان خواهد بود. نکته مهم اینکه مجاورت بیمار زونا با فردی که هرگز آبله‌مرغان نگرفته موجب ابتلای او به آبله‌مرغان می‌شود نه زونا. همچنین اگر نزدیکان بیمار زونا سابقه آبله‌مرغان داشته ‌باشند، هیچ خطری آنها را تهدید نمی‌کند زیرا زونا در نتیجه فعال شدن دوباره ویروس آبله‌مرغان در بدن فرد اتفاق می‌افتد و به این شکل سرایت نمی‌کند.

: چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به زونا قرار دارند؟

گرچه میزان بروز و شدت زونا از میانسالی تا کهنسالی افزایش پیدا می‌کند، اما شیوع بیماری در بالغان جوان که طی نخستین سال زندگی به آبله‌مرغان مبتلا شده‌اند، بیشتر است. هر فردی که به آبله‌مرغان مبتلا شود، تا حدود 20درصد در طول زندگی با احتمال ابتلا به زونا مواجه است. این احتمال در صورتی که فرد به هر دلیل دچار ضعف سیستم ایمنی شود، به 50درصد نیز می‌رسد. 

: زونا با چه علائم بالینی تظاهر می‌کند؟ 

تقریبا در 90درصد موارد، ابتدا بیمار با علائمی از خارش، سوزش، درد، گزگز در ناحیه‌ای از پوست مواجه می‌شود که تحت‌تاثیر عصب مبتلا به ویروس است. پس از چند روز، پوست قرمز شده و دانه‌های آبدار به شکل توده‌ای در این ناحیه به‌وجود می‌آید. زونا می‌تواند روی هر قسمت پوست ظاهر شود اما قفسه سینه و صورت شایع‌ترین نواحی هستند و ضایعات در نیمی از بدن ظاهر می‌شود. 

البته در روزهای اول بیماری ممکن است پیش از اینکه ضایعات جلدی ظاهر شوند، علائم زونا به ناراحتی‌های دیگر تعبیر شود. به‌عنوان مثال، برای فردی که از درد شدید قفسه سینه شکایت دارد، ممکن است خطر سکته یا بیماری قلبی تشخیص داده ‌شود یا گزگز صورت ناشی از مشکلات دندانی تصور شود و... 

: آیا زونا عوارضی برای بیمار خواهد داشت؟

زونا در افرادی که ایمنی خوبی دارند، بدون هیچ عارضه‌ای بهبود پیدا می‌کند، اما در سالمندان با شیوع بیشتر و ضایعات شدیدتر همراه است که احتمال بروز عوارض نیز تشدید می‌شود. شایع‌ترین عارضه زونا، باقی‌ماندن درد پس از بهبود ضایعات جلدی در ناحیه پوست است و امکان دارد فرد تا مدت‌ها حتی هنگام پوشیدن لباس نیز احساس درد و سوزش داشته‌ باشد.

از کل افرادی که به زونا مبتلا می‌شوند، 10 تا 20درصد دچار این عارضه هستند که به‌ویژه در سالمندان یا مبتلایان به نقص سیستم ایمنی دیده می‌شود. البته با توجه به اینکه زونا در چه قسمتی از بدن و تحت تاثیر چه عصبی باشد، عوارض متفاوت است. 10 تا 15درصد مبتلایان به زونا با ضایعات روی بینی و صورت مواجه هستند و در معرض خطر زونای چشم قرار دارند. ممکن است زونا عصب شنوایی را درگیر کند و روی پرده صماخ، گوش خارجی یا بخشی از زبان عامل بروز عوارضی مثل درد گوش، فلج شدن عصب صورت و کاهش شنوایی شود.

: روند درمان زونا چگونه است؟

مهم‌ترین نکته در مورد بیماری زونا این است که بیمار باید هرچه زودتر به پزشک مراجعه کند و تحت درمان با داروی ضدویروس قرار گیرد. بهترین زمان برای شروع درمان 72 ساعت پس از بروز ضایعات جلدی است. اگرچه مطالعات نشان می‌دهد که شروع درمان تا 7 روز بعد نیز مفید خواهد بود اما هرچه زودتر باشد، نتیجه بهتری قابل انتظار است. در این حالت، احتمال تبعات زونا و عوارض آن کمترخواهد بود.

همچنین احتمال سرایت ویروس آبله‌مرغان از ترشحات ضایعه وجود دارد و توصیه می‌شود خانم‌های باردار و کودکان در این دوران با بیمار مبتلا به زونا تماس نداشته ‌باشند. حتی بهتر است لباس‌های بیمار نیز جدا شسته شود.

بعضی بیماران با درد شدید مواجه هستند به‌طوری که حتی تا مدت‌ها نمی‌توانند به فعالیت روزمره زندگی برگردند و از مشکلات متعددی نظیر اختلال خواب و... رنج می‌برند. معمولا داروهای بی‌حس‌کننده مانند ژل لیدوکائین یا داروهای ضدافسردگی با دوز پایین و... تحت‌نظر پزشک می‌تواند تاحدی به این افراد کمک کند.

  دکتر محمدرضا قاسمی/ عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران

نگاه متخصص گوش و حلق و بینی
فلج صورت عارضه جدی و برگشت‌ناپذیر زونا است

درگیری زونا داخل گوش (زوستر اوتیکوس) حالت نسبتا شایعی است. همان‌طور که می‌دانیم تظاهر دیررس ویروس آبله مرغان موجب بروز بیماری زونا می‌شود و ممکن است ناحیه گوش و عصب هفت را درگیر کند که ویروس در این ناحیه نهفته بوده‌ است. در حالت عادی فرد با درد گوش به پزشک مراجعه می‌کند. ممکن است پس از مدتی، بیمار علاوه بر درد با بروز راش‌های پوستی روی کانال گوش یا گوش خارجی و اطراف آن مواجه شود. گاهی مشکل بیمار در این حد است اما در بعضی موارد مساله حادتر خواهد بود. 

مهم‌ترین عارضه بیماری زونا در مواردی که عصب 7 درگیر شده‌ باشد، فلج عصب صورت است. متاسفانه فلج ناشی از بیماری در حدود 80درصد موارد دائمی است و بهبود در حد نسبی وجود خواهد داشت. خستگی، ضربه، سن بالا و هر علت دیگری می‌تواند سبب فعال‌شدن ویروس در این ناحیه و فلج صورت شود. علاوه بر عصب 7، در برخی موارد عصب 8 نیز درگیر می‌شود که منجر به از دست دادن شنوایی و سرگیجه خواهد شد. در صورت بروز بیماری در ناحیه صورت و گوش نیز درمان مانند روند کلی درمان زونا شامل داروهای ضدویروسی است. البته در این ناحیه نیز بیمار از درد شدید صورت و گوش رنج می‌برد و ممکن است پس از بهبود نیز درد باقی بماند. در مراحل اولیه بیماری ممکن است زونا در ناحیه گوش و صورت با فلج بِلز اشتباه گرفته شود اما تشخیص دقیق‌تر کاملا بیانگر علائم زونا خواهد بود. 

اگر فردی دچار فلج دائمی صورت شود و پس از چند ماه بهبود حاصل نشود، درمان‌های معمول مانند فیزیوتراپی و... تاثیر خاصی ندارد. بازسازی عصب صورت مهم‌ترین اقدام است که گاهی با پیوند عصب، عضله یا درمان‌های موضعی روی چشم‌ها و صورت انجام می‌شود.
  دکتر بابک ساعدی/ فلوشیپ جراحی پلاستیک صورت و استاد تمام دانشگاه تهران

نگاه متخصص زنان و زایمان
زونا در بارداری عامل خطری برای جنین نیست


نهفته ‌ماندن ویروس آبله مرغان در بدن بعدها به شکل بیماری زونا بروز پیدا می‌کند که با بروز بثورات پوستی و درد و خارش شدید همراه است و گاهی بیمار تا ماه‌ها بعد از بهبود ضایعات نیز از درد رنج می‌برد. تماس با ترشح ضایعات پوستی تا زمانی که بیمار بهبود نیافته است می‌تواند عامل سرایت ویروس باشد.

ابتلا به زونا در دوره بارداری نسبتا شایع است اما خطری در مورد انتقال ویروس از خانم باردار به جنین و بروز عوارض روی جنین وجود ندارد و فقط در موارد نادر و انگشت‌شمار می‌تواند برای جنین مشکل‌ساز باشد. ممکن است احتمال سقط جنین در خانم باردار مبتلا به زونا کمی افزایش یابد اما این عارضه نیز بسیار محدود است. 

برای خانم باردار که به دلیل مجاورت با بیمار زونا در معرض ابتلا به ویروس است می‌توان طی مدت 96 ساعت پس از تماس، ایمنوگلوبین تزریق کرد تا بروز علائم خفیف‌تر شود. 

تشخیص زونا در مورد خانم‌های باردار نیز مانند همه افراد با معاینه ضایعات پوستی امکان‌پذیر است. با اینکه اغلب تهدیدی جدی برای جنین وجود ندارد، اما مادر با مشکلاتی مانند درد مواجه خواهد بود. استامینوفن داروی مناسبی برای تسکین درد است اما در موارد درد شدید می‌توان تحت‌نظر متخصص زنان از مسکن‌های قوی‌تر نیز استفاده کرد. درمان ضدویروسی آسیکلوویر نیز مشابه همه افراد برای خانم باردار صورت می‌گیرد که خوشبختانه مشکلی برای جنین ایجاد نمی‌کند.

واکسیناسیون برای خانم‌های باردار توصیه نمی‌شود و تاکید بر این است که از تماس با بیمار مبتلا به زونا خودداری شود.
  دکتر مریم کاشانیان/ استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران

نگاه متخصص بیماری‌های عفونی
کودکان و خانم‌های باردار از بیمار مبتلا به زونا دوری کنند


زونا بیماری ویروسی حاد است که با بثورات جلدی نمود پیدا می‌کند و ناشی از فعالیت مجدد ویروس آبله مرغان نهفته در بدن است. زمانی که فرد به بیماری آبله مرغان مبتلا می‌شود، ویروس در گانگلیون‌های خلفی نخاع به شکل خفته باقی می‌ماند و بعدها بیماری تحت تاثیر عواملی مانند ضعف سیستم ایمنی، مصرف داروهای شیمی‌درمانی یا کورتون‌ها، بارداری و... به شکل زونا ظاهر می‌شود. زونا برخلاف آبله مرغان در سنین میانسالی و سالمندی بروز پیدا می‌کند. 

بثورات وزیکولار یا‌ آبدار به شکل تجمع چندتایی در یک سمت بدن ظاهر می‌شوند. بیماری با درد شدید، گزگز و مورمور همراه است که فرد نمی‌تواند بخوابد و نیاز به مصرف مسکن دارد. دوره بیماری 2 تا 3 هفته ادامه دارد. 

درمان بیماری زونا شامل درمان‌های ضدویروسی است که داروی «آسیکلوویر» یکی از داروهای موثر شناخته می‌شود. 
امروزه واکسن «زوستاواکس» برای پیشگیری از زونا در بعضی کشورها کاربرد دارد اما در ایران هنوز در دسترس نیست. در صورت امکان توصیه می‌شود واکسن برای افراد بالاتر از سن 50 سال تزریق شود. از آنجا که امکان ابتلای مجدد نیز وجود دارد، واکسن حتی برای افرادی که یک بار به زونا مبتلا شده‌اند نیز توصیه می‌شود. 

تغذیه در بهبود زونا نقش عمده‌‌ای ندارد و بیمار می‌تواند سبک غذایی سالم معمول را ادامه دهد. بیمار می‌تواند مانند همیشه حمام کند اما استفاده از لیف و صابون توصیه نمی‌شود. همچنین بیمار باید از افرادی که سابقه ابتلا به آبله‌مرغان نداشته‌اند به خصوص خانم‌های باردار و کودکان دور بماند.

  دکتر مسعود مردانی
استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

نگاه متخصص چشم‌پزشکی
بثورات زونای نزدیک چشم باید جدی تلقی شود


اگر بثورات زونا نزدیک چشم باشند ممکن است عامل بروز عفونت ویروسی و التهاب در ملتحمه و قرنیه چشم شوند. به همین دلیل زمانی که بثورات نزدیک چشم باشند، حتی اگر قرمزی یا بثورات واضح در چشم دیده نشود، درمان‌های پیشگیری برای چشم ضروری به‌نظر می‌رسد. در چنین شرایطی معمولا داروهای ضدویروسی مانند پماد آسیکلوویر برای شب و قطره این دارو نیز برای روز تجویز می‌شود. با توجه به شدت و وسعت بثورات صورت ممکن است تجویز و مصرف داروهای ضدویروسی خوراکی نیز لازم باشد.
اگر بثورات زونا داخل چشم ظاهر شود یا با قرمزی و درد چشم همراه باشد، بهتر است با متخصص چشم مشورت شود تا درمان‌های تخصصی تجویز شود. معمولا با درمان به موقع و مناسب، خطری برای چشم وجود ندارد، اما ممکن است ضعف شدید سیستم ایمنی یا مصرف داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی زمینه‌ساز تشدید بثورات زونا در چشم شده و حتی به عفونت، سوراخ شدن قرنیه و خطر نابینایی منجر شود. در چنین مواردی بستری در بیمارستان و تزریق وریدی چشم ضروری خواهد بود.

    دکتر سید مهدی مدرس زاده/ استاد و رئیس مرکز تحقیقات چشم دانشگاه علوم پزشکی ایران

نگاه فوق‌تخصص روماتولوژی
زونا می‌تواند بیماری مفصلی را تشدید کند


بسیاری ویروس‌ها از جمله هرپس زوستر؛ عامل بیماری زونا، می‌توانند زمینه‌ساز درگیری مفاصل باشند. البته درگیری مفاصل مشکل شایع در مبتلایان به زونا نیست و در کمتر از 10درصد بیماران دیده می‌شود. ناراحتی معمولا چند مفصلی خواهد بود و در مفاصل بزرگ شایع‌تر است اما گاه مفاصل متوسط و کوچک‌تر نیز درگیر هستند. در بیشتر موارد برای کاهش درد و خارش ضایعات پوستی زونا، داروهای ضدالتهاب مانند پروفن و دیکلوفناک نیز تجویز می‌شوند که در بهبود التهاب مفاصل نیز موثر است. خوشبختانه درگیری مفاصل ناشی از ویروس زونا عموما به تخریب و تغییر شکل مفصل منجر نمی‌شود و ناراحتی پس از 2 تا 4 هفته بهبود می‌یابد. 

البته باید توجه داشت که این ویروس می‌تواند علائم بیماری‌های مفصلی مانند روماتیسم مفصلی که خاموش بوده را تشدید و سیستم ایمنی را تحریک کند. در این موارد پزشک نیاز به درمان‌های قوی‌تر برای بهبود وضعیت بیمار را لازم می‌داند تا علائم روماتیسمی کنترل شود.

    دکتر علیرضا رجایی 
دیدگاه کاربران

ممکن است این مطالب هم برای شما مفید باشد

طراحی و اجرا توسط: هیاهو