شیمیایی یا فیزیکی؟
کدام ضدآفتاب ایمن‌تر است؟
30 تیر 1399 ساعت: 21:4



محبوبیت ضدآفتاب‌های فیزیکی یا مینرال طی چند سال اخیر روبه‌افزایش بوده است و با توجه به شروع فصل تابستان، باز هم با حجم وسیع‌تری از تبلیغ‌های این محصولات مواجه می‌شویم. 
این موضوع که آیا ضدآفتاب معدنی واقعا ایمن‌تر و سالم‌تر از ضدآفتاب‌های شیمیایی است یا نه، در حال حاضر دقیقا مشخص نیست، اما سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA)قوانین نظارتی سختگیرانه‌تری را برای بررسی ضدآفتاب‌ها در نظر گرفته است تا بتواند ترکیبات زیان‌آور احتمالی در این محصولات را سریع‌تر شناسایی کند.

روند عملکردی ضدآفتاب‌های شیمیایی و مینرال 

ضدآفتاب‌ها براساس روند عملکرد‌شان به دو نوع اصلی شیمیایی و فیزیکی تقسیم می‌شوند. هر دو نوع هم آسیب‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت پوستی را کاهش می‌دهند و همچنین خطر ابتلا به آفتاب‌سوختگی و سرطان پوست را هم کمتر می‌کنند. پس تنها تفاوت آنها دقیقا در روند عملکردی‌شان است. ضدآفتاب شیمیایی تقریبا شبیه اسفنج عمل کرده و پرتوهای UV را به خود جذب می‌کند، درحالی که ضدآفتاب فیزیکی یا مینرال بیشتر شبیه به سپر عمل می‌کند و پرتوهای خورشیدی را دفع می‌‌کند.

بیشترین ترکیباتی که در ضدآفتاب‌های شیمیایی کاربرد دارند، عبارتند از اکسی‌بنزن، آووبنزن، اکتیزالات، اکتوکریلن، هموسالات و اکتینوکسات. این محصولات به‌دلیل فرمول‌بندی خاص‌شان، کاربرد نهایی راحت‌تری دارند و ذرات سفیدرنگ بسیار کمتری روی پوست باقی می‌گذارند. ضدآفتاب‌های فیزیکی (مینرال) هم حاوی اکسید زینک یا دی‌اکسید تیتانیوم هستند و اغلب احساس چسبندگی روی پوست ایجاد می‌کنند.

آیا بدن ما ضدآفتاب شیمیایی را جذب می‌کند؟ 

یکی از دلایل رو‌آوری افراد در چند سال اخیر به استفاده از ضدآفتاب فیزیکی یا مینرال، نگرانی آنها درباره روند جذب‌شدگی ضدآفتاب‌های شیمیایی توسط بدن‌شان است. با اینکه احتمال دارد بدن ما مقدار کمی از ضدآفتاب مینرال را هم جذب کند، اما چنین اتفاقی (خصوصا در حالت وسیع) به‌دلیل روند عملکردی این محصول بسیار بعید است. اگر دقت کنید، متوجه می‌شوید که ترکیبات ضدآفتاب مینرال روی پوست می‌نشیند و پس از تماس با قطرات عرق یا آب از روی پوست شسته می‌شود.

نگرانی درباره جذب‌شدگی ضدآفتاب شیمیایی موجه است، چراکه ترکیبات بعضی از این محصولات می‌توانند پس از جذب توسط بدن وارد جریان خون شوند. البته تا به امروز هیچ‌کدام از داده‌های علمی و تحقیقاتی نشان نداده‌اند که ضدآفتاب‌های شیمیایی دارای تاییدیه سازمان غذا و دارو آمریکا از این نظر زیان‌آور یا مشکل‌ساز باشند، بنابراین، درحالی که می‌توان تایید کرد که ترکیبات ضدآفتاب شیمیایی واقعا توسط بدن جذب می‌شوند، اما هنوز محققان درحال جمع‌آوری و بررسی اطلاعات درباره این اثرگذاری در محصولات دارای تاییدیه سازمان غذا و  داروی آمریکا  هستند و همچنان به نتیجه قطعی و مشخصی نرسیده‌اند.

ترکیبات زیان‌آور احتمالی در ضدآفتاب‌های شیمیایی 


به‌طور کلی،‌ 16 ترکیب فعال در محصولات ضدآفتاب یافت می‌شود که عبارتند از سینوکسات، دیوکسی‌بنزن، هموسالات، مرادیمات، اکتین‌اکسات، اکتیسالات، اکتوکریلن، پادیمات او، سولیزوبنزن، اکسی‌بنزن، آووبنزن، پارا‌ـ‌آمینوبنزوئیک اسید، ترولامین سالیسیلات، اکسید زینک و دی‌اکسید تیتانیوم.

سازمان غذا و داروی آمریکا در فوریه سال 2019، این مساله را مطرح کرد که فقط دو مورد از این ترکیبات ذکرشده در گروه ترکیبات دارای نشان GRASE قرار می‌گیرند که عبارتند از اکسید زینک و دی‌اکسید تیتانیوم و هر دو در ضدآفتاب مینرال کاربرد دارند. نشان GRASE هم مخفف عبارت generally recognized as safe and effective  است که ایمنی و اثربخشی مطلوب ترکیب را تایید می‌کند. مسوولان سازمان غذا و  داروی آمریکا گفته‌اند که برای بررسی ایمنی و اثربخشی دوازده ترکیب دیگر به داده‌های تحقیقاتی و علمی بیشتری نیاز دارند، اما قطعا نشان GRASE را به دو ترکیب خاص اعطا نخواهند کرد.

این دو ترکیب، پارا‌ـ‌آمینوبنزوئیک اسید (PABA) و ترولامین سالیسیلات هستند که طبق اظهارنامه رسمی سازمان غذا و  داروی آمریکا، «خطرات مرتبط با استفاده از این ترکیبات فعال در محصولات ضدآفتاب از مزیت‌هایشان بیشتر است». به همین دلیل هم درحال حاضر هیچ‌کدام از سازندگان ضدآفتاب‌های دارای تاییدیه سازمان غذا و  دارو آمریکا اجازه ندارند که از این دو ترکیب نام‌برده در تولید محصولات‌شان استفاده کنند.

توجه به این نکته بسیار مهم است که درخواست سازمان غذا و  دارو آمریکا برای دسترسی به داده‌های تحقیقاتی بیشتر درباره 12 ترکیب دیگر به معنای غیرایمن بودن آنها نیست. درواقع بنا بر یافته‌های اخیر نمی‌توان به مردم توصیه کرد که از ضدآفتاب شیمیایی استفاده نکنند، چراکه ما هنوز درباره اثرگذاری ترکیبات آنها پس از جذب‌شدن‌شان توسط بدن اطلاعات دقیقی نداریم.

ضدآفتاب شیمیایی یا مینرال؛ کدام بهتر است؟ 


با توجه به اینکه از نظر علمی هنوز به قطعیت نرسیده‌ایم، نمی‌توان نوع خاصی از ضدآفتاب‌ها را توصیه کرد. اگر کسی به محافظت از پوست خودش اهمیت می‌دهد، می‌تواند طبق تشخیص خودش و با توجه به شرایطش، از ضدآفتاب شیمیایی یا مینرال استفاده کند. من به‌عنوان متخصص پوست باید در درجه اول تاکید کنم که از تماس بیش از حد با نور خورشید دور بمانید و این اصل را خصوصا در ساعات اوج آفتاب جدی بگیرید. از نظر من، هم می‌توان از ضدآفتاب شیمیایی استفاده کرد و هم از ضدآفتاب مینرال. ضمن اینکه مزیت‌های تاییدشده ضدآفتاب‌های شیمیایی مانند کاهش خطر ابتلا به سرطان پوست، کاهش خطر آفتاب‌سوختگی و کاهش پیری پوست، کاملا نسبت به خطرات احتمالی این محصولات که تازه در مرحله بررسی قرار دارند، اهمیت بیشتری دارد.

چـرا هرگـز نبـایـد از ضدآفتاب تاریخ‌گذشته استفاده کرد؟


وقتی که می‌خواهید محصولات ضدآفتاب را خریداری کنید، حتما به تاریخ انقضای آنها توجه داشته باشید. اگر محصول انتخابی شما دارای برچسب تاریخ انقضا نبود، باید بدانید که براساس دستورالعمل‌های سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) این محصولات حداکثر تا 3 سال پس از تاریخ خرید قابل استفاده هستند. با این‌حال، چنین نکته‌ای هم نمی‌تواند عملکرد محافظتی محصول انتخاب‌شده را در طولانی‌مدت تضمین کند. واقعیت این است که گرما، ترکیبات فعال محصولات ضدآفتاب را تجزیه می‌کند؛ یعنی همان ترکیباتی که وظیفه محافظت از پوست در برابر اشعه‌های ماورای بنفش را بر عهده دارند. این روند تجزیه و تخریب در دمای اتاق هم اتفاق می‌افتد، اما طبیعتا با سرعت کمتری نسبت به تماس مستقیم با گرما پیش می‌رود. به همین دلیل است که ضدآفتاب‌ها باید در دمای اتاق و بدون تماس مستقیم و آشکار با نور خورشید نگهداری شوند.

چرا ضدآفتاب‌ها منقضی می‌شوند؟ 


ضدآفتاب‌ها به‌طور کلی به دو نوع شیمیایی و فیزیکی تقسیم می‌شوند. هر دو نوع هم از پوست در برابر اشعه‌های ماورای بنفش محافظت می‌کنند، ولی ترکیبات استفاده‌شده در آنها با یکدیگر متفاوت است. تاریخ انقضای این محصولات هم دقیقا به‌دلیل همین ترکیبات استفاده‌شده با همدیگر تفاوت دارد. 

ضدآفتاب شیمیایی:  ترکیبات فعال در ضدآفتاب‌های شیمیایی را گونه‌هایی از حلقه‌های بنزن تشکیل می‌دهند که ساختار پایدارشان به مولکول‌ها اجازه می‌دهد تا نور ماورای بنفش را جذب کنند. به‌مرور زمان یا به‌دلیل نگهداری از محصول در شرایط نامناسب، روند جداشدگی پیوندهای بین این حلقه‌ها شروع می‌شود و این ترکیب اساسی دیگر نمی‌تواند اثربخشی استانداردی برای مقابله با اشعه‌های ماورای بنفش داشته باشد. علاوه بر این ترکیبات فعال، ضدآفتاب‌های شیمیایی حاوی ترکیبات غیرفعالی هم هستند که کارکردهای مهمی دارند: پایدارسازی ترکیبات فعال، کمک به روند جذب ترکیبات و همچنین مرطوب‌سازی پوست. همه ترکیبات فعال و فیلترهای UV با دقت زیاد و برنامه‌ریزی دقیق و با کمک دستگاه‌های حرفه‌ای با همدیگر ترکیب می‌شوند. مواد دیگری هم در این میان به محصول اضافه می‌شوند تا کارکرد آن را به حد مطلوب برسانند. اما عوامل مهمی مانند زمان، حرارت و نور می‌توانند تعادل نهایی را مختل کنند و اثربخشی محصول ضدآفتاب را کاهش دهند.

پس اگر یک ضدآفتاب شیمیایی را باز کردید و دیدید که قوام یا رنگ محصول به‌رغم تمام نشدن تاریخ مصرفش دچار تغییر شده است، ترکیبات غیرفعال این محصول به احتمال زیاد تخریب شده‌اند و شما چاره‌ای جز دور انداختن آن ندارید. 

ضدآفتاب فیزیکی: ترکیبات فعال در ضدآفتاب‌های فیزیکی یا مینرال، این وظیفه را برعهده دارند که اشعه‌های ماورای بنفش را دفع کنند، بنابراین این اشعه‌ها را مانند ضدآفتاب‌های شیمیایی جذب نمی‌کنند. ضدآفتاب‌های فیزیکی معمولا در قالب لوسیون‌ها ساخته می‌شوند تا ترکیبات فعال مانند زینک اکسید یا تیتانیوم دی‌اکسید درون ترکیبات غیرفعال به حالت تعلیق درآیند. همین تکنیک است که به ما اجازه می‌دهد تا ضدآفتاب فیزیکی را روی پوست قرار دهیم و سریعا از اثربخشی آن بهره‌مند شویم. با این‌حال، ذرات نانو و‌ریز موجود در زینک اکسید و تیتانیوم دی‌اکسید نسبت به ترکیبات اطراف‌شان تراکم بیشتری دارند و به‌مرور زمان و پس از منقضی شدن درون همدیگر فرو می‌روند و نهایتا به‌طرز ناهموار و نابرابری در لوسیون توزیع می‌شوند.

یکی از راه‌ها برای تشخیص فاسدشدگی ضدآفتاب مینرال یا فیزیکی، مشاهده همین گلوله‌های سفید، متمایز و متراکم در لوسیون است. البته این ترکیبات فعال بسیار‌ریز هستند و احتمال دارد که پس از فاسدشدگی همچنان حالت گلوله‌ای پیدا نکنند، اما این دلیلی مبنی بر مجاز بودن استفاده از آنها نیست. ترکیبات فعال استفاده‌شده در ضدآفتاب‌های فیزیکی دقیقا مانند ترکیبات ضدآفتاب شیمیایی دچار تجزیه و تخریب نمی‌شوند، اما باز هم نباید از ضدآفتاب فیزیکی تاریخ‌گذشته استفاده کنید. 

در صورت استفاده از ضدآفتاب تاریخ‌گذشته چه اتفاقی می‌افتد؟ 


هرچه SPF یا درجه حفاظتی کرم ضدآفتاب پایین‌تر باشد، استفاده از ضدآفتاب تاریخ‌گذشته شما را در معرض خطر بیشتری قرار می‌دهد. درواقع به‌محض اینکه محصول خراب یا منقضی شود، دیگر عملکرد درستی نخواهد داشت، بنابراین SPF آن نیز شدیدا کاهش می‌یابد. ممکن است که یک ضدآفتاب SPF 15  دارای همان ترکیبات فعال استفاده‌شده در یک محصول SPF 50 باشد، اما غلظت ترکیبات فعال در محصول SPF 15 قطعا بسیار کمتر خواهد بود، بنابراین اگر محصول اول منقضی شود، تقریبا تمام ظرفیت‌های خودش را برای محافظت از پوست در مقابل اشعه‌های ماورای بنفش از دست خواهد داد. اگر به هر دلیلی می‌خواهید از ضدآفتاب منقضی‌شده استفاده کنید، تقریبا غیرممکن است که بتوانید میزان کاهش‌یافتگی SPF محصول را تشخیص دهید. این مساله بیشتر از هر چیزی به نحوه نگهداری از محصول بستگی دارد، بنابراین کسانی که از ضدآفتاب تاریخ‌گذشته استفاده می‌کنند، درواقع پوست‌شان را آشکارا در معرض آسیب‌های ناشی از نور خورشید قرار می‌دهند. همچنین توصیه می‌شود که نهایتا بیشتر از 2 سال از یک محصول ضدآفتاب استفاده نکنید و حتی ترجیحا هر یک سال یک محصول جدید بخرید تا از عملکرد مطلوب محصول مطمئن باشید.

7 بـاور نـادرسـت درباره محصولات ضدآفتاب

تقریبا همه ما امروزه می‌دانیم که باید از محصولات ضدآفتاب استفاده کنیم، اما بسیاری از ما هنوز هم درباره مسائلی مانند SPF و نحوه استفاده درست از محصولات ضدآفتاب درک درستی نداریم. تصورات نادرستی که همچنان درباره محصولات ضدآفتاب رایج هستند، نه‌تنها می‌توانند استفاده از این محصولات را بی‌فایده کنند، بلکه در مواردی حتی می‌توانند به سلامتی پوست افراد هم آسیب برسانند. این درحالی است که محصولات ضدآفتاب، اولین خط دفاعی بدن را در برابر آسیب‌های خورشیدی تشکیل می‌دهند و عدم محافظت درست از پوست در برابر اشعه‌های ماورای بنفش می‌تواند حتی به سرطان پوست منتهی شود.

باور اول: اگر صبح از ضدآفتاب استفاده کنیم، برای تمام روز کفایت می‌کند 

محصولات ضدآفتاب به‌طور کلی فقط بین 90 تا 120 دقیقه ماندگاری کامل دارند، خصوصا اگر حاوی ترکیبات شیمیایی خاصی باشند که پس از تماس با اشعه‌های ماورای بنفش تجزیه و تخریب می‌شوند، بنابراین بسیار مهم است که محصولات ضدآفتاب را در طول شبانه‌روز تجدید کنید، مخصوصا اگر زیاد بیرون از خانه می‌مانید، زیاد عرق می‌کنید یا ورزش‌های آبی مانند شنا از علاقه‌مندی‌های شما هستند.

باور دوم: SPF 100 یعنی محافظت دوبرابری نسبت به SPF 50

علامت SPF به ما می‌گوید که چه مدت می‌توان بدون آفتاب‌سوختگی در معرض تماس با نور خورشید قرار گرفت. مثلا اگر در حالت عادی، روند آفتاب‌سوختگی در ساحل پس از 20 دقیقه تماس با نور خورشید شروع می‌شود، استفاده درست از محصول SPF 15 این 20 دقیقه را 15 برابر افزایش می‌دهد؛ یعنی حدود 300 دقیقه یا 5 ساعت بدون آفتاب‌سوختگی از پوست شما محافظت می‌کند، البته اگر کاملا درست از محصول استفاده کرده باشید. پس بالاتر رفتن SPF فقط مدت محافظت از پوست را افزایش می‌دهد و تاثیری در شدت و عمق این محافظت ندارد.

باور سوم: SPF بالاتر یعنی محافظت از پوست در برابر تمام پرتوهای  فرابنفش


واقعیت این است که SPF فقط برای محافظت از پوست در برابر آفتاب‌سوختگی ناشی از پرتوهای UVB کارکرد دارد؛ یعنی همان پرتوهای دارای طول موج کوتاه که درون اپیدرم نفوذ می‌کنند و باعث آسیب‌دیدگی و جهش در سطح سلول‌های پوستی می‌شوند اما پرتوهای UVA دارای طول بلندی هستند و می‌توانند به لایه‌های عمیق‌تری از پوست رسوخ کنند و پدیده «پیری پوست ناشی از آسیب‌های خورشیدی» را به‌وجود بیاورند. همین پدیده است که به‌عنوان علت اصلی در شکل‌گیری چین‌وچروک‌های پوستی عمیق و افتادگی پوست شناخته می‌شود. برای جبران این نقطه ضعف باید قبل استفاده از محصولات ضدآفتاب، از لوسیون‌ها یا کرم‌های سرشار از آنتی‌اکسیدان استفاده کنید، زیرا عمده محصولات ضدآفتاب دارای ترکیبات لازم برای محافظت از پوست در برابر پرتوهای UVA نیستند. جدی گرفتن این نکته خصوصا برای کسانی که قصد دارند ساعات زیادی را زیر نور خورشید سپری کنند، اهمیت ویژه‌ای دارد. البته استفاده از محصولات ضدآفتاب طیف وسیع (broad-spectrum)  هم توصیه می‌شود، چراکه این محصولات از پوست، هم در برابر پرتوهای UVA و هم در برابر پرتوهای UVB محافظت می‌کنند. 

باور چهارم: اگر پوست کسی تیره باشد، دیگر به SPF نیازی ندارد 


این ایده از بدعاقبت‌ترین تصورات نادرست درباره محصولات ضدآفتاب است. علم به ما می‌گوید که استفاده از ضدآفتاب برای همه پوست‌ها ضرورت دارد چراکه سرطان پوست و پیری پوستی زودرس اصلا از عاملی مثل رنگ پوست تاثیر نمی‌پذیرد. متخصصان بارها تاکید کرده‌اند که حتی اگر پوست کسی کاملا تیره باشد، باز هم ممکن است که از نظر ژنتیکی مستعد ابتلا به سرطان پوست باشد.

باور پنجم: ترکیبات ضدآفتاب خطرناک هستند و باعث ابتلا به سرطان می‌شوند 


یکی از مطالعات اخیر نشان داده گاهی اوقات جذب سیستمیک ترکیبات شیمیایی محصولات ضدآفتاب اتفاق می‌افتد، اما هیچ داده و یافته علمی‌ای نشان نداده است که این جذب جزئی و موردی، باعث ابتلا به سرطان شود یا اساسا خطرناک باشد. البته همه ما می‌دانیم که هر چیزی که روی پوست قرار بگیرد، می‌تواند توسط بدن جذب شود، بنابراین بسیار مهم است که با ترکیبات محصولات انتخابی آشنا باشیم و همیشه از محصولات معتبر و دارای کیفیت بالا استفاده کنیم. 

باور ششم: من از ضدآفتاب استفاده نمی‌کنم چون چرب است و باعث شکل‌گیری جوش‌ها می‌شود 

همه محصولات ضدآفتاب با همدیگر یکسان نیستند. درحالی که بعضی از انواع ضدآفتاب‌ها خیلی چرب و روغنی هستند یا ترکیبات نگهدارنده‌‌شان می‌تواند باعث واکنش‌های حساسیت‌زا شود، اما محصولات ضدآفتاب فوق‌العاده عالی و باکیفیتی هم تولید می‌شوند که هرگز چنین ویژگی‌هایی ندارند، بنابراین اگر به این مساله حساس هستید، باید موقع خرید سراغ محصولات متناسب با شرایط خودتان بروید. چنین تصور اشتباهی درباره انواع محصولات ضدآفتاب نباید باعث دوری همیشگی شما از این محصولات مراقبتی مهم شود.

باور هفتم: بیشترین میزان آسیب‌دیدگی پوستی در دوران کودکی اتفاق می‌افتد 


درحالی که شکل‌گیری تاول‌های ناشی از آفتاب‌سوختگی در دوران کودکی می‌تواند خطر ابتلا به ملانوما را دو برابر افزایش دهد، تحقیقات متعددی نشان داده‌اند که فقط 25 درصد از آسیب‌های خورشیدی قبل از 18 سالگی اتفاق می‌افتند، بنابراین 75 درصد از این مشکلات در دوران بزرگسالی شکل می‌گیرند و اتفاقا در دوران بزرگسالی باید محافظت از پوست در برابر آسیب‌های خورشیدی را کاملا جدی گرفت.

 دکتر سیدمهدی طبایی
متخصص پوست و دانشیار جهاد دانشگاهی
دیدگاه کاربران

ممکن است این مطالب هم برای شما مفید باشد

طراحی و اجرا توسط: هیاهو