هشدار دکتر وحید مفید رئیس مرکز رشد و نوآوری انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی کشور
سرانه پایین لبنیات با افزایش قیمت آن پایین‌تر خواهد آمد!
17 تیر 1399 ساعت: 15:4



تبعات اقتصادی کرونا در تمام دنیا شرایط کسب و کارها را تغییر داده ولی با توجه به شرایط اقتصادی کشور‌ها قبل از کرونا، وضعیت متفاوت است. قرنطینه یکی- دو ماهه بسیاری از کسب و کارها را به تعطیلی کشاند و حتی باعث کمبود مواد غذایی شد. در حالی که کشور ما قبل از کرونا هم درگیر بحران‌های ارزی و تحریم بود و از سال گذشته یکی از دغدغه‌های اصلی مردم گرانی روزانه مواد غذایی بود. 
  با وجود آنکه در زمان اوج کرونا هم در کشور، دچار کمبود مواد غذایی نشدیم، اما حالا باید بپذیریم که کرونا بحران‌های اقتصادی در کشورمان را بیشتر کرده و افزایش چند باره قیمت مواد غذایی اساسی، مردم را غافلگیر کرده است. افزایش هزینه خورد و خوراک به ویژه مواد غذایی ضروری مانند لبنیات، بدون آنکه درآمدها افزایش یافته باشد، نتیجه‌ای جز ناامنی غذایی نخواهد داشت. لبنیات یکی از 5 گروه اصلی مواد غذایی است که مصرف آن ریزمغذی‌های ضروری بدن را تامین می‌کند و یکی از شاخص‌های سلامت در هر کشوری است. متاسفانه، سرانه مصرف لبنیات در کشور ما یک‌سوم استانداردهای جهانی است.

با این وضعیت سرانه و با افزایش قیمت‌ها که باز هم ادامه دارد، چه راهی وجود دارد تا سرانه مصرف لبنیات پایین‌تر نیاید و اینکه این شرایط تغذیه‌ای چه تاثیرات بلندمدتی می‌تواند داشته باشد؟ این هفته در صفحه «دیده‌بان تغذیه» در این زمینه با دکتر وحید مفید رئیس مرکز رشد و نوآوری انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی کشور و عضو هیات علمی دانشکده تغذیه و علوم صنایع غذایی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید. 

سلامت: آقای دکتر! می‌دانید که باز هم لبنیات گران شد و این گرانی بیشتر سبب می‌شود که اقشار کم‌درآمد جامعه توان خرید نداشته باشند. آیا این قضیه تولید لبنیات را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد؟


ارتباطی بین میزان تولید و افزایش قیمت وجود ندارد، ممکن است افزایش قیمت باعث کاهش مصرف شود.از آنجایی که درآمد خانواده‌ها ثابت است، وقتی اقلام مصرفی گران‌تر می‌شود، سفره مردم کوچک‌تر می‌شود ولی این قضیه ارتباطی به افزایش یا کاهش تولید ندارد و طبق گزارش‌هایی که دامداران می‌دهند با توجه به افزایش قیمت‌ها در چند ماه اخیر، تولید کم نشده است.

سلامت: صحبت شما کاملا درست است اما وقتی مردم لبنیات کمتر مصرف کنند و تولیدکننده میزان تولیدش مانند قبل باشد، ضرر نمی‌کند؟


به دلیل بالا رفتن هزینه‌ها در سال جاری، قیمت تمام شده شیر خام افزایش یافته و دامداران قیمت را بالا بردند و کارخانه‌ها هم برای کالاهای اصلی افزایش قیمت کمتری داشتند و قطعا مجددا افزایش قیمت خواهند داشت. این قضیه همان‌طور که گفتم سبد خانواده‌ها را کوچک‌تر می‌کند اما با گران شدن لبنیات امسال یک 10 هزار تن شیر خشک صادر شد و 10 هزار تن دوم هم در حال صادر شدن است. در حقیقت، سر ریز شیری که مردم مصرف نمی‌کنند، تبدیل به شیر خشک می‌شود و بعد صادر می‌شود.

سلامت: همه می‌دانیم که مصرف لبنیات برای سلامت بدن مفید است اما گاهی به دلیل تغییر شرایط زندگی، انتخاب‌های غذایی هم تحت تاثیر قرار می‌گیرد. لطفا در مورد مهم‌ترین تبعاتی که پایین آمدن سرانه مصرف لبنیات می‌تواند در بلندمدت ایجاد کند، توضیح دهید. 


به صورت کلی، در برنامه سوم و چهارم توسعه به بعد، متوسط سرانه مصرف لبنیات 160 کیلوگرم برای هر ایرانی دیده شده بود ولی متاسفانه سرانه مصرف ما در برخی آمارها می‌گوید که کمتر از نصف این مقدار است و نسبت به سال‌های قبل که 90 تا 95 کیلوگرم بود در حال حاضر کمتر شده و به 70 کیلوگرم و ماکزیمم 80 کیلوگرم رسیده است. در تمام دنیا مصرف لبنیات به عنوان یکی از شاخص‌های سلامت و توسعه در نظر گرفته می‌شود. ما تاکنون روند مناسبی را نداشتیم و با این گرانی مصرف کمتر هم می‌شود.تبعات این قضیه چه در نسل بچه‌ها که باید نسل سالمی داشته باشیم و چه برای بقیه گروه‌های سنی جامعه کم نیست. شیر یکی از بهترین پروتئین‌های منبع حیوانی و بهترین منبع کلسیم است که کنار فسفر می‌تواند در بدن جذب شود. تمام مواد مغذی که در شیر وجود دارد ارزش تغذیه‌ای بالا دارند و هیچ ماده غذایی جایگزین شیر نمی‌شود. شیر را با هیچ پروتئین ارزان تری نمی‌شود، جایگزین کرد. 

اگر گوشت مصرف شود، بسیاری از آمینواسیدهای ضروری بدن تامین می‌شود ولی به نسبت شیر گران‌تر است. بنابراین کاهش مصرف هم در کودکان ما و هم در نوجوانان تاثیر منفی دارد. حتی افرادی که در سنین جوانی هستند، با کاهش مصرف لبنیات وقتی به سنین بالاتر می‌رسند، دچار پوکی استخوان و کمبودهای تغذیه‌ای می‌شوند که تمام اینها به نوعی هم فرد را گرفتار می‌کند و هم سیستم بهداشت و درمان مملکت. مردمی که شیوع پوکی استخوان در آنها بالا باشد، با کوچک‌ترین اتفاقی،استخوان‌هایشان دچار شکستگی می‌شود. همچنین کمبود کلسیم باعث خراب شدن زود هنگام دندان‌ها خواهد شد بنابراین کاهش مصرف لبنیات عوارض دارد و مجموعه این عوارض بر سیستم بهداشت و درمان هم فشار وارد می‌کند.افرادی که باید بهره‌ور و فعال باشند، سیستم بهداشت و درمان باید برای درمانشان هزینه هنگفتی بپردازد. در بسیاری از کشور‌های دنیا بیمه‌ها هم در این زمینه کمک می‌کنند زیرا غذایی مثل شیر و لبنیات را اگر حمایت‌هایی وجود داشته باشد که مردم بتوانند مصرف کنند، بیمه‌ها هم مبالغ کمتری برای درمان می‌پردازند. البته در ایران متاسفانه بیمه‌ها در این زمینه وارد نمی‌شوند.

سلامت: به اعتقاد شما چگونه می‌توان با توجه به شرایط اقتصادی که کشور ما دارد، این سرانه پایین را حداقل حفظ کرد تا پایین‌تر نرود؟


اگر بگویم یارانه‌ای درنظر بگیریم و برای عموم مردم شیر و لبنیات ارزان برسانیم که امری‌نشدنی است ولی ما می‌توانیم حمایت‌ها و یارانه‌ها را هدفمند کنیم.به نظرم در دو گروه از مردم می‌توان این کار را انجام دهیم. گروه اول بچه‌ها هستند که همان راه‌اندازی شیر مدرسه کمک‌کننده خواهد بود تا شیر ارزان و با کیفیت دریافت کنند. گروه دوم شناسایی افراد آسیب‌پذیری که تمکن مالی ندارند. من شنیدم در کشورهای توسعه یافته‌تر برای افرادی که نیاز غذایی خاص دارند، در قالب سبدها و بن‌های حمایتی به گروه‌های آسیب‌پذیر، مواد غذایی می‌دهند.

بنابرابن اگر کمیته امداد و بهزیستی از برخی از خانواده‌ها حمایت می‌کند، فکری به حال وضعیت غذایی آنها داشته باشد و فر آورده‌های غذایی را در حمایت‌های مالی باید بگنجانیم. در بررسی‌هایی که انجام شده درصدی از جامعه هم به دلیل عدم اطلاع کامل از خواص شیر گاهی، مصرف شیر را با مواد غذایی ناسالم مثل نوشیدنی‌های شیرین جایگزین می‌کنند. مثلا به جای اینکه به فرزنداشان میان‌وعده شیر و کیک بدهند،شیر را با نوشیدنی‌هایی که قند بالاتری دارد، جایگزین می‌کنند.بنابراین با فرهنگ سازی و‌آموزش باید سواد تغذیه‌ای را بالا برود تا مردم انتخاب اصلح داشته باشند.

متاسفانه برنامه شیر مدرسه همان‌طور که می‌دانید به خوبی اجرایی نشد.حتی یک سال آن را به مزایده گذاشتند و آخر هم به جایی نرسیده که هر سال به بچه‌ها شیر داده شود! 

در سال‌های اخیر این‌گونه بوده و الا اگر به سابقه شیر مدرسه در 17 سال گذشته نگاه کنید، ایران بزرگ‌ترین شیر مدرسه دنیا را داشت و من خاطرم هست که یک تقدیرنامه از طرف فدراسیون بین‌المللی شیر به ایران داده شد.این تقدیرنامه به عنوان بزرگ‌ترین شیر مدرسه دنیا که بیشترین تعداد شیر به بچه‌ها توزیع می‌شد،اهدا شد. بعد از آن سال‌ها از سال 84 و 85 کم‌کم جمع شد وشیر مدرسه به مناقصه گذاشته شد. در حالی که سلامت بچه‌ها و دانش‌آموزان با مناقصه و چنین اقداماتی به خطر می‌افتد.
                                             افزایش قیمت لبنیات

سلامت: یک مساله مهم سلامت لبنیات سنتی است،همان‌طور که می‌دانید تولید‌کنندگان لبنیات سنتی روز به روز بیشتر می‌شود و این یعنی اقبال مردم به این لبنیات بیشتر است.شایعاتی که در مورد لبنیات صنعتی بیان می‌شود مثل وجود وایتکس در آن یا سطح بالای آفلاتوکسین هم در باور مردم خیلی تاثیر‌گذار است.آیا می‌توان این باورها را به راحتی اصلاح کرد؟

من در مورد این شایعات صحبت کنم شاید بسیاری از باورهای نادرست تغییر کند. من تجربه‌ای که در سازمان غذا و دارو داشتم و چه در زمان تدریس در دانشگاه هیچ گزارش مستندی مبنی بر اینکه وایتکس در شیر و فراورده‌های لبنی وجود دارد،دریافت نکردم. متاسفانه یک گزارشی از یک فرد غیرمطلع بیان شده و هنوز هم این گفته از یاد مردم نرفته است. در مورد آفلاتوکسین هم طی کارهای تحقیقاتی بررسی شده بود که مقالات سطح آفلاتوکسین را با استانداردهای اروپا مقایسه کرده بودند. استانداردی که کدکس و آمریکا دارد 500 پی‌پی‌بی را برای آفلاتوکسین مجاز می‌داند. برای اتحادیه اروپا 50 پی‌پی‌بی در نظر گرفته شده. استاندارد ما 100پی‌پی‌بی است یعنی از استاندارد اروپا بیشتر است ولی یک‌پنجم استاندارد کدکس است. در آن مقالاتی که اشاره شد با استاندارد اروپا سنجیده بودند و حدی که مشخص می‌شود یکی از عوامل مهم میزان سرانه مصرف است. در اتحادیه اروپا ما کشورهایی را داریم که سرانه مصرفشان 4 برابر ماست در حالی که در ایران با وجود سرانه پایین استاندارد ما 2 برابر اروپاست.در صورتی که بررسی‌های کدکس نشان داده تا 500 پی‌پی‌بی اشکالی ندارد. 

سلامت: در هر صورت در هر صنفی تخلفاتی وجود دارد ولی نمی‌توان به همه صنف نسبت داد. اما در مورد لبنیات سنتی که اکثرا نظارتی بر آن نیست،تخلفات کمتر گزارش و رسانه‌ای می‌شود. درست است؟


بله،مساله دیگر این است که لبنیات سنتی شناسنامه‌ای ندارند و هیچ زمانی صحبتی از تخلفات آنها نمی‌شود. در صورتی که بررسی‌هایی که انجام شده از سوی وزات بهداشت در سطح عرضه بیشترین آلودگی‌ها از لبنیات سنتی بود و مردم نباید فریب بخورند. لبنیات صنعتی توسط دو سازمان غذا و دارو و ملی استاندارد کنترل می‌شود و هم در کارخانه و هم در بازار کنترل می‌شوند. توصیه ما این است که مردم مواد غذایی را بخرند که کنترل شده باشد. نکته دیگر این است که شیر خامی که وارد کارخانه می‌شود باید آزمایش شده باشد و اگر مطابق استاندارد نباشد، برگشت می‌خورد و در بیشتر مواقع جذب لبنیات سنتی می‌شود، درصورتی که متاسفانه مردم لبنیات سنتی را معادل محصول سالم می‌دانند. آنقدر تعداد عرضه‌کنندگان لبنیات سنتی زیاد است، نظارت بر آنها سخت است به ویژه با این جمعیت کارشناسان بهداشت. در حالی که کل کارخانه‌های تولیدکننده لبنیات صنعتی، به هزار عدد هم نمی‌رسد و 80 درصد بازار دست چند برند معتبر است که ده‌ها کارشناس کنترل کیفیت دارند و امکان خطا در آنها پایین است. در حالی که در یکی از استان‌های اطراف تهران، تعداد لبنیات سنتی 3-2 هزار عدد بوده که نمی‌توان ماده اولیه و محصول‌شان را به راحتی کنترل کرد.

سلامت: قبول دارید که وزارت بهداشت در زمینه اطلاع رسانی در مورد محصول سالم و ناسالم پررنگ و تاثیر‌گذار نیست و معمولا یک تخلفی رسانه‌ای می‌شود و بعد وزارت بهداشت در مورد آن اطلاع‌رسانی می‌کند.این قضیه در اعتماد مردم بر دستگاه‌های نظارتی تاثیر نمی‌گذارد؟


بله من هم حرف شما را قبول دارم. ما اگر مردم را به خوبی آگاه کنیم، مردم کنترلگرهای خوبی می‌شوند.اگر مردم خودشان برای انتخاب شان اطلاعات داشته باشند، نیازی به ناظر ندارند و در آن صورت مردم محصول ناسالم را نمی‌خرند. رسانه‌ها به ویژه صدا و سیما باید اطلاعات کافی در اختیار مردم بگذارند. ما در راهنمایی و رانندگی همیار پلیس تربیت کردیم، چه اشکالی دارد که همیار تغذیه و بهداشت داشته باشیم.

سلامت: با توجه به شرایط کرونایی ایجاد شده و افزایش قیمت‌ها چه توصیه‌ای به مردم در مورد مصرف لبنیات دارید؟ 


در کنار رعایت نکات بهداشتی، بهترین راه پیشگیری، تقویت سیستم ایمنی بدن است و در این راستا یکی از گزینه‌های غذایی،مصرف شیر و فراورده‌های لبنی است زیرا در شیر لاکتوفرین، پروتئین‌ها و ایمونوگلوبین‌هایی را داریم که تقویت‌کننده سیستم ایمنی هستند. همچنین محصولات پروبیوتیک که در دنیا ثابت شده بهترین مواد غذایی برای رشد این میکرو ارگانیسم‌ها، لبنیات است که یکی از عوامل افزایش سیستم ایمنی هستند. علاوه بر آن، دولت مردان و حاکمیت باید حمایت از خانوارهای کم در آمد را به سمتی ببرند که در جهت سلامتشان باشد. یک سنت دیرینه وجود دارد که در سبد غذایی حمایتی روغن و قند و شکر گذاشته می‌شود،درصورتی که باید مواد مغذی در اولویت باشند. برای این زمان کرونا بهتر است در مدارس و دانشگاه‌ها شیر در اختیار کودکان و جوانان بگذاریم حتی در ادارات به کارمندان شیر داده شود. 

سلامت: از زمان شیوع کرونا تولید لبنیات پروبیوتیک بیشتر شده و حتی بستنی پروبیوتیک هم تولید شده است. آیا این قضیه جنبه تبلیغاتی از سوی تولید‌کنندگان ندارد؟

تولیدکننده‌ها که همیشه تبلیغاتشان را دارند ولی محصولات پرو بیوتیکی که از لبنیات کارخانه‌ای یا برندهای معروف در بازار موجود است، کنترل‌های لازم بر آن انجام شده و بسیار مفید هستند. من توصیه می‌کنم دو نکته را در هنگام خرید محصولات پروبیوتیک در نظر داشته باشد. اول آنکه روی هر بسته تعداد باکتری‌های زنده ذکر شده باشد.براساس استاندارد ملی کشور ما حداقل 10 به توان 6 در هر میلی لیتر محصول، باکتری پروبیوتیک باید وجود داشته باشد. دوم آنکه نوع میکروب پروبیوتیک به کار برده شده باید ذکر شود.برخی تولید کننده‌ها این مورد را رعایت نمی‌کنند. مصرف کننده‌ها خودشان باید بهترین ناظران باشند و به این نکته‌ها توجه کنند. باید بدانیم روند فروش و تولید محصولات پروبیوتیک در دنیا به صورت لگاریتمی بالا می‌رود و همزمان با شیوع کرونا مصرفش در دنیا بالا رفته است.

 مهدیه آقازمانی 
برچسب ها
دیدگاه کاربران

ممکن است این مطالب هم برای شما مفید باشد

طراحی و اجرا توسط: هیاهو