سلامت

 با توجه به اهمیت این مساله، دکتر بلا سود، روان‌پزشک کودکان و نوجوانان تصمیم گرفته است که توضیحات روشنگرانه‌ای را در قالب پرسش و پاسخ برای والدین ارائه دهد آنان بتوانند در برخورد با احساس آشفتگی و وانهادگی نوجوانان در دوران شیوع کروناویروس بهتر عمل کنند. 

در دوران شیوع کروناویروس، نوجوانان از نظر سلامت روان چه تفاوتی با بچه‌های کم‌سن‌تر دارند؟ 

بزرگسالان معمولا عادت دارند همه بچه‌ها از گروه‌های سنی مختلف را در یک گروه قرار دهند، درحالی که نوجوانان از منظر رشد و تکامل اساسا نیازهای متفاوتی نسبت به بچه‌های کوچک دارند. یکی از میل‌های ناخودآگاهی که در دوران نوجوانی شکل می‌گیرد، تلاش برای کسب استقلال بیشتر و جدا شدن از خانواده است که در ادامه با برقراری ارتباطات مستحکم و صمیمی با همسالان و گروه‌های اجتماعی مختلف همراه می‌شود. نوجوانان کاملا نسبت به وضعیت‌های احساسی والدین آگاه هستند و همیشه حواس‌شان به گفته‌ها و حرف‌های والدین هست، درحالی که آن را بروز نمی‌دهند. به همین دلیل هم این‌طور به نظر می‌رسد که نوجوانان فقط به دوستان خودشان توجه دارند و اهمیت خاصی برای والدین قائل نیستند. 

با توجه به توضیحات بالا می‌توان درک کرد فاصله‌گذاری اجتماعی و محروم شدن نوجوانان از برقراری تماس‌های چهره به چهره با همسالان و دوستان‌شان، یکی از عوامل استرس‌زای اساسی در دوران شیوع کروناویروس برای نوجوانان است. 

از سوی دیگر، درک این مساله برای نوجوانان بسیار سخت است که چرا همه قوانین و دستورالعمل‌های اعلام‌شده در شرایط اضطراری فعلی طوری تنظیم شده‌اند که زندگی آنان را مختل کرده است. 

البته بازگو کردن چندباره این نکته برای نوجوانان ضروری است که حتی هر نوجوان سالمی هم ممکن است به کووید-19 مبتلا شود یا از انتقال‌دهندگان بی‌علامت این ویروس باشد و نهایتا افرادی مانند پدربزرگ و مادربزرگ یا دیگر عزیزان نزدیکش را به این ویروس مبتلا کند. 

با این‌حال بسیار مهم است که والدین برای احساسات نوجوان ارزش قائل شوند و خشم و عصبانیت او را انکار نکنند. جدی گرفتن این نکته برای والدینی که فرزندشان آخرین سال دبیرستان را می‌گذراند، اهمیت بیشتری دارد. والدین باید به این نوجوانان توضیح دهند که آخرین سال تحصیلی‌شان با توجه به بحران کروناویروس چقدر ویژه است و آنان در جایگاه پدر و مادر نه‌تنها به نوجوان کمک خواهند کرد، بلکه هرگز این دوران سخت را از یاد نخواهند برد. 

والدین در شرایط بحرانی فعلی و برای درک بهتر احساسات نوجوانان چطور می‌توانند این بچه‌ها را به بروز احساسات‌شان ترغیب کنند؟ 

همه کسانی که مسوولیت فرزندپروری نوجوانان را برعهده داشته‌اند، چالش مواجهه با احساسات فرد نوجوان را از سر گذرانده‌اند. اول از همه باید توجه داشت که نوجوانان هرگز از والدین مشاوره و نصحیت و پند و اندرز نمی‌خواهند و والدین باید درک کنند که این قضیه اصلا نوعی خصومت شخصی نیست، بنابراین شما در جایگاه پدر یا مادر برای برقراری ارتباط درست با فرزند نوجوان‌تان تا حداکثر امکان نباید به این شیوه‌ها و خصوصا شیوه‌های تهدیدآمیز متوسل شوید. البته یکی از مزیت‌های همه‌گیری فعلی، این است که انسان‌ها اوقات فراغت بیشتری دارند و درنتیجه والدین و فرزندان هم بیشتر می‌توانند با همدیگر وقت‌گذرانی کنند، بنابراین از فرصت استفاده کنید و با فرزند نوجوان‌تان بدون قضاوت کردن رفتارهای او یا اظهارنظرهای تند و تیز درباره دغدغه‌های خودتان صحبت کنید و احساسات خود را با او در میان بگذارید. 

والدین در این شرایط نباید کنترل احساسات خودشان را از دست بدهند، اما باید احساسات‌شان را با نوجوان در میان بگذارند تا او هم بتواند همین کار را انجام بدهد. 

نکته مهم دیگر در این زمینه، تلاش برای عادی‌سازی احساسات نوجوانان است. مثلا والدین باید در فضای مناسب و صمیمی از نوجوان بپرسند که دوری از دوستانش واقعا چه احساسی به او می‌دهد؟ لغو شدن رویدادهای اجتماعی، فرهنگی، ورزشی و... چه مشکلاتی را برای او ایجاد کرده است؟ 

والدین بعد از شنیدن توضیحات نوجوان باید با او همدردی کنند و به او نشان دهند که دشواری وضعیت فعلی را می‌فهمند. حتی بهتر است که والدین بعضی از مشکلات خودشان در دوران شیوع کروناویروس را با نوجوانان در میان بگذارند و بگویند که مثلا پیگیری کدام علاقه‌مندی‌های شخصی‌شان به‌دلیل شرایط بحرانی فعلی دچار مشکل شده است. نوجوانان از این طریق متوجه می‌شوند که در احساس ناراحتی و سرخوردگی تنها نیستند. 

چه چیزهایی می‌توانند در دوران بحرانی فعلی برای نوجوانان استرس‌زا باشند؟ 

یکی از بزرگ‌ترین عامل‌های استرس‌زا در شرایط بحرانی فعلی برای نوجوانان و خصوصا برای نوجوانانی که آخرین سال تحصیلی مدرسه را تجربه می‌کنند، محروم شدن آنها از رویدادهای مهم زندگی‌شان است. درواقع قرار بر این بوده که آنها نیز مانند دیگر نوجوانانِ پیش از خودشان، آخرین سال تحصیلی مدرسه را با تمام خوشی‌ها و ناخوشی‌هایش پشت سر بگذارند و سپس وارد دوران جوانی و دانشگاه شوند، اما انگار دستی پنهان این بخش مهم از زندگی آنها را ربوده است. همین وضعیت باعث شکل‌گیری احساسات تند و تیز و عمیق و سرخوردگی در نوجوانان می‌شود و در بعضی از نوجوانان می‌تواند با شکل‌گیری رنجش (resentment) همراه شود؛ نوجوانان در حالت رنجش دچار نوعی احساس هیجانی منفی می‌شوند و دائما به موقعیت رنجش‌آوری فکر می‌کنند که دیگر به گذشته پیوسته است، درحالی که نمی‌دانند این درگیری درونی مداوم به سلامت روان‌شان آسیب می‌رساند. گروهی از نوجوانان به‌دلیل شیوع کروناویروس، دغدغه‌های مختلفی درباره آینده‌ خودشان دارند، اما ما باید به این نوجوانان یادآوری کنیم که وقتی آنها در آینده بخواهند وارد گروه‌های اجتماعی جدید یا فضاهای زیستی جدید شوند، طرف‌های مقابل‌شان یا می‌دانند که همه انسان‌های هم‌سن آنها پاندمی کووید-19 را از سر گذرانده‌اند یا خودشان نیز یکی از هم‌دوره‌ای‌های این نوجوانان خواهند بود. 
ماندن در خانه به این معنا نیست که نوجوانان نمی‌توانند خودشان را برای آینده آماده کنند. نوجوانان هم مانند همه گروه‌های سنی دیگر می‌توانند برنامه‌ریزی روزانه و اهداف مشخصی برای پیگیری داشته باشند. 

مهم‌تر از همه این‌ها، والدین و دیگر نزدیکان افراد نوجوان باید حس فقدان (loss) نوجوانان را تصدیق کنند تا نوجوان متوجه شود که تعداد زیادی از آدم‌های مهم زندگی‌اش برای احساسات او ارزش و اعتبار قائل هستند. 

البته بعد از تصدیق و پذیرش حس فقدان، نوبت حرکت روبه‌جلو و عبور از مساله فقدان است. اساسا ذات فقدان همین‌طور است؛ یعنی فرد باید فقدان را بپذیرد و سپس به‌مرور زمان و با کمک اطرافیان متوجه شود که اوضاع زندگی پس از این ماجرا از چه قرار است. 

‌والدین از چه راه‌هایی می‌توانند برای کاهش استرس نوجوانان کمک بگیرند؟ 

همه ما به‌عنوان انسان، موجوداتی هستیم که رابطه مهمی با مفهوم «عادت» داریم، بنابراین طراحی یک برنامه‌ریزی روزانه همراه با خود نوجوان و حفظ پایبندی به این برنامه می‌تواند برای هر انسانی و خصوصا برای نوجوانان مفید باشد. یادتان نرود که وقتی نوجوانان به مدرسه می‌روند، دقیقا پیش‌بینی‌ناپذیری اتفاقات ناشناخته است که باعث شکل‌گیری اضطراب و استرس در آنان می‌شود. پس شما می‌توانید با پیش‌بینی‌پذیر کردن اتفاقات روزانه برای نوجوان، میزان استرس و اضطراب را در او کاهش دهید.