بلایا و خسارات ناشی از آن
روز جهانی کاهش بلایای طبیعی نخستین بار در سال ۱۹۸۹ میلادی پس از فراخوان مجمع عمومی سازمان ملل متحد برای تعیین یک روز با هدف ارتقای فرهنگ جهانیِ آگاهی، ۱۳ اکتبر به عنوان روز کاهش بلایای طبیعی و افزایش آگاهی در مورد اهمیتِ درک خطرات پیشروی مردم گرامی داشته میشود. فجایای ناشی از حوادث طبیعی بر میلیونها نفر در سراسر جهان تاثیر گذاشته است و نتایج تلفات انسانی آن حزنانگیز بوده و نیز آسیبپذیری جوامع نیز تشدید شده است. طی ۵۰ سال اخیر درکل جهان، بیش از ۱۱ هزار بلای طبیعی رخ داده و چند میلیون تن جانشان را از دست دادهاند و میلیاردها دلار ضرر اقتصادی به وجود آمده است. در نتیجه تغییرات اقلیمی، تعداد و شدت حوادث اقلیمی افزایش یافته است واین وضعیت موجب شد تا جوامع بیدفاع ضربه سنگینی متحمل شوند. بر اساس گزارش وضعیت خدمات اقلیمی ۲۰۲۰ نیز، حتی از هر سه نفر یک نفر هم در کل جهان تحت محافظت سیستمهای هشدار زودهنگام نیستند. در کل دنیا بر اثر توفان ، سیل، خشکسالی و آتش سوزیهای جنگلی، از سیستم کمکرسانی مردمی بینالمللی تقاضای کمک کردهاند. سازمان ملل تا سال ۲۰۳۰پیشبینی کرد که این رقم سالانه با هزینهای بالغ بر ۲۰ میلیارد دلار و تا ۵۰ درصد افزایش یابد. در این میان در حالی که میزان تلفات تا یک سوم کاهش خواهد داشت ولی تعداد آفات ثبت شده و میزان ضرر اقتصادی تا چند برابر افزایش خواهد داشت. قاره آسیا، آمریکا و آفریقا نیز با چند هزار بلای طبیعی دست و پنجه نرم کردهاند. کشورهای چین، آمریکا، هند، فیلیپین و اندونزی از جمله کشورهایی هستند که بیش از همه تحت تاثیر بلایای طبیعی قرار گرفتهاند. در جریان سونامی سال ۲۰۰۴ در اقیانوس هند ۲۲۶ هزار و ۴۰۰ نفر جان خود را از دست داده و در زمین لرزه ۷ ریشتری سال ۲۰۱۰ هائیتی ۲۲۲ هزار نفر کشته بر جای گذاشت بنابراین طی ۲۰ سال اخیر، وقوع سیلهای وسیع و مرگبار دو برابر شده و تعداد وقوع حوادث جوی، توفان ، خشکسالی، آتش سوزیهای جنگلی، زمین لرزه و سونامی نیز افزایش یافته است. حوادث ایجاد شده، آثار ویرانکنندهای از بلایای طبیعی را نشان میدهند. به عنوان مثال ایالت کرالای هند در ماه اوت ۲۰۱۸ میلادی بدترین سیل را از سال ۱۹۲۴ میلادی تجربه کرد که در پی آن صدها نفر از مردم جان باخته و بیش از یک میلیون نفر بیخانمان شدند. همچنین خسارات اقتصادی ناشی از آن ۳/۸ میلیارد دلار برآورد شده بود. در ژاپن نیز در تابستان، ۲۲۱ نفر در اثر وقوع سیل جان خود را از دست داده و ۱۳۳ نفر دیگر هم به دلیل موج گرما جان باختند. از سوی دیگر اندونزی نیز به شکل فجیعی با پیامدهای بلایای طبیعی مختلف همچون زلزله و سونامی دست و پنجه نرم کرده است. قربانیان این حوادث بیش از ۲۰۰۰ نفر اعلام شد و این آمار رو به افزایش بود. خسارات اقتصادی در حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیارد دلار در سال برآورد میشود. همچنین بلایایی مانند قحطی و خشکسالی در اتیوپی سال ۱۹۸۳میلادی، توفان سال ۲۰۰۸ میلادی میانمار و زلزله سال ۲۰۱۰ هائیتی، زلزله ۲۰۰۳ بم کرمان، زلزله ۲۰۰۵ کشمیر پاکستان، زلزله ۲۰۰۸ سیچوان چین، همه این حوادث رخدادهای مرگباری هستند. از ۴۳ فقره بلایای طبیعی در جهان ۳۳ نوع آن در ایران رخ میدهد و به همین دلیل ایران به عنوان یکی از ۱۰ کشور بلاخیز جهان به شمار میرود. مثلا وقوع سیل در استانهای جنوب شرقی ایران در سال ۱۳۹۸ که ۱۵ استان کشور را درگیر کرد و ٧٠ کشته بر جای گذاشت و ۶هزارمیلیارد تومان خسارت اقتصادی مستقیم به بار آورد. تاثیرات مالی، پیامدهای قابل توجهی بر مناطق پرجمعیت دارد. در صورتی که هیچ اقدام پیشگیرانه و کاهش خطری صورت نگیرد، این خسارات در نتیجه فشارهای تغییرات اقلیمی، جمعیت زیاد و نیز شهرنشینی تودهای ادامه خواهد یافت. یونسکو از طریق فعالیتهای خود در زمینههای آموزش، علوم اجتماعی و علوم طبیعی، فرهنگ و ارتباطات و اطلاعات، کشورهای عضو خود را که توسط سازمان ملل متحد به تصویب رسیده است، حمایت میکند. یونسکو همچنین در کاهش خسارات اقتصادی از طریق توسعه نظارت و سیستمهای هشداردهنده زودهنگام برای سونامیها، سیل، زلزله و خشکسالی دخیل است و در عین حال پشتیبانی فنی از کشورهای عضو را برای اطمینان از ساخت محیطی منعطف به ویژه برای خانوارهای کم درآمد، مدارس و سایتهای برگزیده این سازمان فراهم میکند. در نهایت این سازمان مطالعاتی را روی عوامل مختلفی که منجر به بلایای طبیعی میشوند، انجام میدهد تا آثار آنها را محدود کند. کاهش آثار بلایای طبیعی و سرمایهگذاری در اقدامات پیشگیرانه تاثیری مثبت بر اقتصاد در سطوح محلی، ملی و جهانی دارد. پس بهتر است نیروهای مختلف برای حمایت از کشورهای عضو یونسکو در اجرای این استراتژی متحد شوند.
همچنین بنابر گزارش پایگاه اطلاعرسانی سازمان ملل متحد، سرمایهگذاری در طبیعت از طریق حفاظت و بازسازی اکوسیستمها میتواند به طور قابل توجهی این خسارات را کاهش دهد. اکوسیستمها از جمله جنگلها، تالابها، تپههای ماسهای و مانگروها میتوانند به عنوان حائلهای طبیعی برای کاهش انواع حوادث خطرناک عمل کرده و در عین حال غذا و درآمد مردم را نیز تامین و به معیشت مردم کمک کنند. به طور مثال در جامائیکا صخرههای مرجانی و علفهای دریایی تا ۴۰ درصد امکان حفاظت از خط ساحلی را در برابر امواج توفان ی و فرسایش ساحل فراهم کرده و به طور قابل توجهی نیاز به سازههای مهندسی را کاهش داده است. در ایالات متحده امریکا نیز تالابهای ساحلی در پیشگیری از ۶۲۵ میلیون دلار خسارت ناشی از آسیبهای مستقیم سیل موثر بوده و این امر موجب کاهش ۱۶ درصدی خسارات ناشی از سیل سالانه و کاهش ارتفاع امواج تا ۹/۴ سانتیمتر در هر کیلومتر از خشکی شده است. همه مردم و آحاد سازمانها انتظار داشتند سال ۲۰۲۰ میلادی بتواند زیانهای سال قبل را جبران کند اما شیوع ویروسی همچون ویروس کرونا و گسترش آن به دهها کشور جهان موجی از ناامیدی را به وجود آورد و همه پیشبینیها را برهم ریخت. این ویروس که منشا آن از کشور چین شروع شد و این کشور که دومین اقتصاد بزرگ جهان است،خسارت چندصدمیلیارد دلاری را بر بخشهای مهم بورس، گردشگری، صنعت و تجارت کالا تحمیل کرد و این اتفاق اندکی پیش از تعطیلات سال نو میلادی رخ داد. دورهای که میتوانست پس از یک سال کم فروغ، رونق قابلتوجهی را به اقتصاد این کشور تزریق کند. در ایران نیز شیوع ویروس کرونا درست در دورهای اتفاق افتاد که بسیاری از صنایع و تجار در تدارک تولید و عرضه کالا به مناسبت سال نو خورشیدی بودند اما به دلیل هراس و کاهش مراودات شهروندان در عمل رونق مورد انتظار آنها در کمتر از یک ماه تا نوروز حاصل نشد و گسترش سریع ویروس کرونا ضربه بزرگی به کل جهان وارد کرد و تحولات به گونه دیگری رقم خورد. البته عمق این آسیبها به سرعت مقابله با این بیماری و توانایی کنترل آن بستگی داشت. همه انتظار داشتند وضعیت بد سال ۲۰۱۹ میلادی تا حدودی در سال ۲۰۲۰ میلادی بهبود یابد. از همان ابتدای سال ۲۰۲۰ بحران همهگیری کرونا این امید را از بین برد و به همگان ثابت کرد که پیامدهای منفی کرونا بسیار عمیقتر و سختتر بود. رشد اقتصادی چین دو سال قبل بسیار پایینتر از سال قبل آن اعلام شده بود و بدترین میزان ثبت شده در چند دهه اخیر بوده است. بیماری کرونا علاوه بر کاهش تجارت چین بر دیگر کشورهای بزرگ هم تاثیر گذاشت. تولید در کشورهای اروپایی دچار مشکل شد زیرا به شدت به تجارت با چین وابسته بودند و بیشتر کشورهای آمریکای لاتین، خاورمیانه، استرالیا و آفریقا هم به علت روابط عمیق با چین به شدت تحت تاثیر قرار گرفتند. از طرف دیگر کشورهای ژاپن و کرهجنوبی هم به علت درگیری مستقیم با کرونا وضعیت چندان مناسبی نداشتند. حتی ایالات متحده نیز از پیامدهای کرونا برکنار نبود. هراس از بیماری کرونا موجب شد تا بیشترین نزول در بازارهای آمریکا در یک روز اتفاق بیفتد و آسیبی همچون بحران مالی سال ۲۰۰۸ مییلادی به اقتصاد این کشور وارد شود. شیوع ویروس کرونا به طور قطع در تمام کشورهای جهان تبعات آشکاری را وارد کرد. در دهها کشور و از جمله ایران پیامدهای رکودآفرین این ویروس رفتهرفته بیشتر آشکار شد. آسیبهای ویروس خطرناک کرونا بسیار بزرگتر و خطرناکتر و درعینحال غیرقابل رویت، همچون آسیبهای اجتماعی مثل فقر، بیکاری، اختلافات خانوادگی، خشونت خانگی، اضطراب، افسردگی بود. این روزها ویروس کرونا چنان بر همهجای دنیا سایه افکنده که دغدغههای دیگر تا حدی کمرنگ شده و برخی معضلات، چالشها و آسیبهای اجتماعی به حاشیه راندهشده است. تکانه شدید شیوع بیماری کرونا، آسیبهای بسیار زیادی را در جوامع ایجاد کرده است و از طرفی پیشگیری از تبعات، بیماری روحی و روانی ناشی از شیوع آن دغدغه همه مردم شده بود. اکنون وقت آن رسیده که برای حفظ سیارهمان و سپردن آن به نسلهای آینده، نقش خود را به خوبی ایفا کنیم و در شرایطی که کووید ۱۹ و تغییرات اقلیمی و آب و هوایی تلفات بسیاری برجای میگذارد، در برابر بروز فاجعههای مرگبار ناشی از بلایای طبیعی با مدیریت بیشتر اقدام کنیم. از سال قبل هم کووید- ۱۹ و شرایط اضطراری آب و هوا به ما نشان داد که نیاز به چشمانداز روشن، برنامهریزی منسجم و حمایت نهادهای دارای صلاحیت و توانمند هست که بتوانند با توجه به شواهد علمی برای منافع عمومی عمل کنند. این امر مستلزم داشتن استراتژیهای ملی و محلی برای کاهش خطر بلایا است که با توافق کشورهای عضو سازمان ملل متحد هنگام تصویب کاهش خطر بلایا در سال ۲۰۱۵ میلادی، لازم الاجرا است.
مهتا زمانینیک