10 کیلوگرم کاهش وزن در پی چاقی ناشی از دارو
همچنین، بسیاری از بیماریها سبک زندگی و تغذیه افراد را تغییر میدهند و زمینه چاقی و اضافه وزن را برایشان فراهم میکنند. به طور مثال، برخی افراد پرخوری عصبی دارند و در مقابل برخی نیز به دلیل مصرف داروهای روانپزشکی اشتهایشان زیاد میشود و اضافه وزن پیدا میکنند. نکته مهم این است که با توجه به اضافه وزنی که این داروها برای برخی از بیماران ایجاد کرده، مصرف این داروها چگونه باید ادامه پیدا کند؟ آیا میتوان هم بیماری زمینهای و مزمن فرد را کنترل کرد و هم چاقی ناشی از مصرف دارو؟ در «میزگرد تغذیه» این هفته به بهانه افزایش وزن 10 کیلوگرمی خانم لیلا چادر برسا که به دلیل مصرف داروهای روانپزشکی و میگرن ایجاد شده، به این سوالات پاسخ خواهیم داد.
خانم چادر برسا که توانسته در طول 6 ماه، 10 کیلوگرم وزن کم کند، میگوید:
اوایل مصرف داروهای ضداسترس، اشتهایم خیلی زیاد شد!
: خانم چادر برسا! چه شد که تصمیم گرفتید وزنتان را کاهش دهید؟
من داروهای افسردگی و میگرن میخوردم، به ویژه اوایل مصرف که داروی بیشتری داشتم، اشتهایم زیاد شده بود و چاق شدم. البته 62 کیلوگرم بودم و وزنم به 72 کیلوگرم رسید.
: چند وقت است که دارو مصرف میکنید و آیا باید مصرف دارویتان را ادامه دهید؟
من 6 سال است که داروی اعصاب میخورم ولی اوایلش اشتهایم خیلی زیاد شده بود. زیرا استرس زیادی داشتم، دارو مصرف میکردم و زمانی که مادرم را از دست دادم، مشکلم بیشتر شد. دکتر روانپزشک تشخیص دادند که باید فعلا دارو را ادامه دهم ولی در حال حاضر دوز دارو برایم کم شده است.
: قبل از رژیم گرفتن، سبک غذا خوردنتان چگونه بود؟
من حدود 8 سالی میشود که داروی معده مصرف میکنم زیرا دریچه مریام شل است و ادهروریفلاکس دارم. من پرخور نبودم ولی تنقلات بیشتر مصرف میکردم و خیلی میوه میخوردم. در خوردن غذا رعایت نمیکردم اما میوه خیلی میخوردم و حتی میوه خشک هم خیلی مصرف میکردم.
: 10 کیلوگرم کاهش وزن در چه مدت زمانی اتفاق افتاد؟
در عرض 6 ماه 10 کیلوگرم وزنم پایین آمد با وجود اینکه من رژیم را صددرصد رعایت نمیکردم.
: چه رژیمی برای شما تجویز شد؟
متخصص تغذیه به من گفت که مکمل منیزیم هفتهای دو بار و مکمل آهن باید بخوری و قرص آنتیاکسیدان هم باید بخورم زیرا چون مصرف طولانیمدت قرص معده میتواند باعث کمخونی شود. رژیم من تنوع غذایی خوبی داشت و من طی رژیم، احساس گرسنگی نمیکردم. وعدههای غذاییام را بیشتر کرده و کنار میوه، سبزیجاتی مثل کاهو، بروکلی و هویج هم برایم در نظر گرفته شد. مقدار میوهای هم که میخوردم کمتر و متعادلتر شد.
: چه میزان فعالیت فیزیکی داشتید؟
من قبل از رژیم فعالیت فیزیکی زیادی نداشتم که به صورت مستمر باشد و کاهش وزنم بیشتر با رژیم بود ولی در حال حاضر خیلی کم و حدود روزی 20 دقیقه تا نیم ساعت پیادهروی میکنم.
: آیا از زمانی که وزنتان را کم کردید، وضعیت استرستان بهتر شده است؟
بله. دوز داروهایم خیلی کمتر شده و حالم بهتر از قبل است. وقتی لباس میپوشم، حس بهتری دارم. احساس میکنم اعتماد به نفسم بالا رفته و از آن مهمتر حرص و ولع برای خوردن هم ندارم. من به برخی از دوستانم هم پیشنهاد کردم که وزنشان را با رژیم کم کنند ولی آنها مثل من موفق نشدند، رژیم بگیرند و وزنشان را پایین بیاورند.
: در حال حاضر، رژیم تثبیت گرفتید یا باز هم میخواهید وزنتان را کاهش دهید؟
رژیم تثبیت گرفتم و تقریبا یک ماه و نیم است که وزنم ثابت مانده است. احساس میکنم معدهام کوچک شده و حتی مقدار مواد غذایی که خانم دکتر برایم تعیین کرده را هم نمیتوانم بخورم.
مهدیه آقازمانی
خانم چادر برسا که توانسته در طول 6 ماه، 10 کیلوگرم وزن کم کند، میگوید:
اوایل مصرف داروهای ضداسترس، اشتهایم خیلی زیاد شد!
: خانم چادر برسا! چه شد که تصمیم گرفتید وزنتان را کاهش دهید؟
من داروهای افسردگی و میگرن میخوردم، به ویژه اوایل مصرف که داروی بیشتری داشتم، اشتهایم زیاد شده بود و چاق شدم. البته 62 کیلوگرم بودم و وزنم به 72 کیلوگرم رسید.
: چند وقت است که دارو مصرف میکنید و آیا باید مصرف دارویتان را ادامه دهید؟
من 6 سال است که داروی اعصاب میخورم ولی اوایلش اشتهایم خیلی زیاد شده بود. زیرا استرس زیادی داشتم، دارو مصرف میکردم و زمانی که مادرم را از دست دادم، مشکلم بیشتر شد. دکتر روانپزشک تشخیص دادند که باید فعلا دارو را ادامه دهم ولی در حال حاضر دوز دارو برایم کم شده است.
: قبل از رژیم گرفتن، سبک غذا خوردنتان چگونه بود؟
من حدود 8 سالی میشود که داروی معده مصرف میکنم زیرا دریچه مریام شل است و ادهروریفلاکس دارم. من پرخور نبودم ولی تنقلات بیشتر مصرف میکردم و خیلی میوه میخوردم. در خوردن غذا رعایت نمیکردم اما میوه خیلی میخوردم و حتی میوه خشک هم خیلی مصرف میکردم.
: 10 کیلوگرم کاهش وزن در چه مدت زمانی اتفاق افتاد؟
در عرض 6 ماه 10 کیلوگرم وزنم پایین آمد با وجود اینکه من رژیم را صددرصد رعایت نمیکردم.
: چه رژیمی برای شما تجویز شد؟
متخصص تغذیه به من گفت که مکمل منیزیم هفتهای دو بار و مکمل آهن باید بخوری و قرص آنتیاکسیدان هم باید بخورم زیرا چون مصرف طولانیمدت قرص معده میتواند باعث کمخونی شود. رژیم من تنوع غذایی خوبی داشت و من طی رژیم، احساس گرسنگی نمیکردم. وعدههای غذاییام را بیشتر کرده و کنار میوه، سبزیجاتی مثل کاهو، بروکلی و هویج هم برایم در نظر گرفته شد. مقدار میوهای هم که میخوردم کمتر و متعادلتر شد.
: چه میزان فعالیت فیزیکی داشتید؟
من قبل از رژیم فعالیت فیزیکی زیادی نداشتم که به صورت مستمر باشد و کاهش وزنم بیشتر با رژیم بود ولی در حال حاضر خیلی کم و حدود روزی 20 دقیقه تا نیم ساعت پیادهروی میکنم.
: آیا از زمانی که وزنتان را کم کردید، وضعیت استرستان بهتر شده است؟
بله. دوز داروهایم خیلی کمتر شده و حالم بهتر از قبل است. وقتی لباس میپوشم، حس بهتری دارم. احساس میکنم اعتماد به نفسم بالا رفته و از آن مهمتر حرص و ولع برای خوردن هم ندارم. من به برخی از دوستانم هم پیشنهاد کردم که وزنشان را با رژیم کم کنند ولی آنها مثل من موفق نشدند، رژیم بگیرند و وزنشان را پایین بیاورند.
: در حال حاضر، رژیم تثبیت گرفتید یا باز هم میخواهید وزنتان را کاهش دهید؟
رژیم تثبیت گرفتم و تقریبا یک ماه و نیم است که وزنم ثابت مانده است. احساس میکنم معدهام کوچک شده و حتی مقدار مواد غذایی که خانم دکتر برایم تعیین کرده را هم نمیتوانم بخورم.
در کل، کاهش وزن اصولی و آهسته هم به سلامت جسم کمک میکند و هم به سلامت روان. افرادی که رژیمهای کاهش وزن ناگهانی میگیرند، ریزش مو، ضربان قلب بالا، بینظمی ضربان قلب، نوسانات فشارخون و نوسانات خلق و خو به سراغشان میآید. به همین علت، توصیه ما این است که حتما زیر نظر متخصص تغذیه وزنشان را کاهش دهند. همچنین، افرادی که دیابت و بیماریهای قلبی و عروقی دارند، باید رژیم غذاییشان علمی و متناسب با شرایط بیماری و داروهایشان تنظیم شود.
نگاه متخصص تغذیه
تاکید دکتر میترا زراتی به سوژه «میزگرد تغذیه»
برخی از داروهای اعصاب و روان سوخت و ساز بدن را کاهش میدهند
: خانم برسا گفتند از زمانی که داروهای روانپزشکی را مصرف کردند، اشتهایشان زیاد شد و وزنشان بالا رفت. البته بسیاری از داروهای اعصاب و روان اینگونه هستند که باعث افزایش وزن میشوند. این داروها چه مکانیسمی در بدن دارند که باعث افزایش اشتها و چاقی میشوند و چگونه میتوان این مشکل را برطرف کرد؟
برخی از داروهایی که بر اعصاب و روان تاثیر میگذارند باعث کاهش متابولیسم در بدن میشوند. به این ترتیب که مقدار کمی از مواد غذایی مصرفی، انرژیشان از طریق حرارت از بدن دفع میشود و بیشتر ذخیره خواهد شد. این بدان معنی نیست که تمام داروهایی که برای درمان افسردگی و یا اضطراب استفاده میشوند، باعث چاقی میشوند بلکه با توجه به نوع دارو ممکن است مکانیسم آن در بدن متفاوت باشد ولی اگر چاقی به دنبال عارضه جانبی دارو اتفاق بیفتد، فرد باید میزان فعالیت بدنیاش را بالا ببرد و نوع غذا خوردن و کیفیت و کمیت رژیم غذاییاش را تغییر دهد یعنی اگر پرخوری میکرده باید رژیم غذایی متعادل تری داشته باشد و از مصرف غذاهای پرکالری و پرچرب اجتناب کند. البته کمکم بدن به دارو عادت میکند و ممکن است افت سوخت و ساز در اوایل مصرف دارو اتفاق بیفتد ولی بعدا اثرش از بین برود و فرد میتواند با فعالیت بدنی مناسب و یک رژیم غذایی سالم، افزایش وزنش را کنترل کند.
: خانم برسا ریفلاکس هم داشتند وگفتند که 8 سال است دارو مصرف میکنند. به نظر شما چه رژیم غذایی برای افرادی که دچار ریفلاکس هستند، مناسب است و چه ارتباطی بین کمخونی و داروهای معده وجود دارد؟
اگر مصرف داروهای ضد اسید در معده، زیاد و طولانیمدت باشد ،یعنی بیش از 6 ماه ، با توجه به اینکه مکانیسم اثر این داروها، کاهش اسید معده هستند و اسید معده تا یک حدی برای جذب عناصر دو ظرفیتی در روده مثل آهن، کلسیم، روی و منیزیم ضروری است، با مصرف این داروهای آنتیاسید، به تناسب میزان جذب این عناصر هم کاهش پیدا میکند.
به همین دلیل افرادی که طولانیمدت این داروها را استفاده میکنند، دچار خستگی مفرط میشوند زیرا جذب آهن در بدن آنها پایین میآید و حتی ممکن است به کمخونی مبتلا شوند. بنابراین، باید چند وقت یکبار ذخایر آهن این افراد یعنی فریتین را بررسی کنیم و حتی شاید لازم باشد اگر قرار است این داروهای معده را طولانی مصرف کنند، مکمل کلسیم را به فواصل 3 تا 4 ساعت از داروی آنتیاسید استفاده کنند که دچار پوکی استخوان نشوند. البته برخی از این داروها به خاطر کاهش جذب منیزیم نیز باعث خستگی مفرط میشوند که ما میزان دریافت آن را در رژیم غذایی افراد افزایش دهیم.
ریفلاکس علاوه بر اینکه نیاز به دارو دارد باید عادتهای غذایی فرد هم اصلاح شود و اگر فرد چاقی شکمی دارد، باید درمان کند زیرا چربیهای دور شکم، باعث فشار به معده شده و ریفلاکس را تشدید میکنند. همچنین، میزان غذایی که فرد میخورد از نظر میزان پروتئین اهمیت زیادی دارد به این صورت که مصرف گوشت قرمز ریفلاکس را تشدید میکند. بینظمی در خوردن غذا و حذف یک وعده غذایی و حتی میانوعده و استرس و خواب ناکافی از عوامل تشدیدکننده ریفلاکس است.
: آیا خوردن زیاد میوه خودش باعث ایجاد ریفلاکس و یا مشکلات گوارشی میشود؟
در کل، میوهها قند و فیبر دارند و فیبر چون هضم نمیشود و توسط باکتریهای موجود در دستگاه گوارش تخمیر میشود، گاز تولید میکند و میتواند نفاخ باشد و باعث دل درد و نفخ در افراد شود. بنابراین، مصرف میوه باید متعادل باشد و در افرادی که میوه نمیخورند، ما آرامآرام مصرف میوه را در رژیم غذاییشان افزایش میدهیم چون ناگهانی وارد کردن فیبر در رژیم غذایی، عاملی برای سوءهضم میوه و سبزیجات و ایجاد گاز در دستگاه گوارش است. از این رو، توصیه میشود در کنار مصرف میوه و سبزیجات متناسب با شرایط جسمانی فرد از مواد غذایی حاوی پروبیوتیکها که باکتریهای مفید دستگاه گوارش هستند و از تولید گاز جلوگیری میکنند مثل دوغ کفیر و ماست پروبیوتیک استفاده شود.
: آیا مصرف میوه خشک چاقکننده است؟
مواد غذایی که آب کمتری دارند، کالری بیشتری در واحد حجم تولید میکنند و میوههای خشک چون آبشان را از دست داده اند و شیرین هستند، دلپذیرتر هستند و طعم خوشایندتری دارند. به همین دلیل، افراد تمایل دارند، بیشتر آنها را مصرف کنند زیرا آب ندارد، معده را پر نمیکند و فرد کمتر احساس سیری میکند و بیشتر میخورد. بنابراین، ما مصرف میوه خشک را محدودتر میکنیم. به طور مثال، یک سیب متوسط اگر یک واحد میوه محسوب میشود، تقریبا به اندازه یکچهارم لیوان میوه خشک شده، یک واحد میوه محسوب میشود، در حالی که میوه خشک کالری بیشتری دارد.
: خانم برسا گفتند که رژیم تثبیت دریافت کردند. با توجه به داروهایی که مصرف میکنند، چه رژیمی برایشان در نظر گرفتید؟
فردی که به وزن ایدهآل میرسد و مشکلاتش برطرف شده، برایش رژیم تثبیت وزن میدهیم و در آن رژیم سعی میکنیم، وزن آخر فرد را نگه داریم. مهمترین عامل در حفظ وزن از دست رفته، فعالیت بدنی است. فعالیت بدنی بیشتر از نوع رژیم غذایی، میتواند از برگشت وزن پیشگیری کند. بسیاری از افراد بعد از اینکه رژیم میگیرند و به وزن ایدهآل میرسند، فعالیت بدنی را کنار میگذارند و فکر میکنند با کم خوردن وزنشان بالا نمیرود. غافل از اینکه سوخت و ساز بدن همواره با فعالیت بدنی است که بالا نگه داشته میشود و مانع از تبدیل مواد غذایی به چربی میشود. البته در رژیم تثبیت حتما باید در کنار اصلاح شیوه غذایی، فعالیت بدنی هم وجود داشته باشد.
: با توجه به اینکه در حال حاضر در دوران کرونا به سر میبریم، برای افرادی که تمایل دارند وزنشان را کاهش دهند، چه توصیهای دارید؟
با توجه به دوران کرونا باید تاکید کنم، کاهش وزنهای ناگهانی، سیستم ایمنی را ضعیف میکند در حالی که در دوران کرونا به سیستم ایمنیمان نیاز داریم. توصیه میکنم کاهش وزن بیش از 4 تا 5 کیلوگرم در ماه نداشته باشند. زیرا کاهش وزن زیاد باعث آزاد شدن اسیدهای چرب از بافت چربی به داخل خون شده و همین قضیه باعث تضعیف سیستم ایمنی میشود.
نگاه روانپزشک
چاقی ناشی از مصرف دارو، قابل کنترل است
اختلالات روانپزشکی از خفیف تا شدید دسته بندی میشوند و برخی از اختلالات میتوانند باعث افت عملکرد فرد هم در زمینه خانوادگی، شغلی و تحصیلی شود. به طور مثال، اختلالات اضطرابی میتواند بیقراری، کلافگی و ناآرامی ایجاد کند و برخی از افسردگیها به صورت خستگی مزمن، کاهش انرژی، اختلال خواب، اختلال در روابط بینفردی و گوشهگیری خودش را نشان دهد.
بیماریهای روانی با توجه به نوع بیماری و شدت آن احتیاج به درمان دارند. برخی درمانها، دارویی هستند و برخی دیگر غیردارویی هستند. اختلالات خفیف رواندرمانی گاهی با رواندرمانی درمان میشود .برخی بیماریها نیاز به دارو درمانی دارد و برخی هم درمان دارویی و هم غیردارویی نیاز دارد. برخی از اختلالات به ویژه آنهایی که با انرژی پایین و اضطرابهای مزمن و اختلال در خواب و اشتها همراه است و یا تپش قلب و بدبینی و هذیان به دنبال دارد، نیاز به درمان دارویی دارند.
بنابراین، باید بدانیم برخی داروها در کنار درمان بیماری، عوارضی هم دارند. نکته مهم این است که ما بیمار را درمان کنیم نه بیماری را زیرا هر فرد شرایط خودش را دارد و با توجه به آن شرایط باید برایش درمان مشخص شود. اگر در یک کفه ترازو، عوارض داروهای روانپزشکی و در کفه دیگر عوارض درمان را در نظر بگیریم، در مجموع ترجیح بیمار و پزشک به این سمت است که درمان موثرتر و مفیدتر از این است که بیماری پیشرفت کند زیرا بیماری باعث افت عملکرد فرد میشود.
عدم درمان، بار روانی و جسمی روی فرد، اجتماع و خانواده دارد. پس نتیجه اینکه درمان لازم است و پزشک متناسب با خصوصیات بیمار تصمیم میگیرد، چه درمانی بگذارد.
یکی از عوارض داروهای روانپزشکی، افزایش وزن است و باید بپذیریم گاهی وقتها چارهای نداریم و آثار بیماری سختتر است اما میتوان این موضوع را مدیریت کرد. مثلا تصور کنید خانم جوانی چاق است بنابراین باید دارویی که برایش در نظر گرفته میشود، باعث چاقی بیشتر او نشود. بنابراین پزشک هم باید ترجیحها و سن بیمار و هم درمان را در نظر بگیرد. بیمار هم باید در همان ابتدا، پزشک را مطلع کند که دارد وزنش بالا میرود زیرا گاهی افزایش وزن واقعی نیست و تجمع آب و مایعات در بدن است.
گاهی افزایش وزن ناشی از افزایش اشتهاست که پرخوری با آن ایجاد شده است. در چنین شرایطی بیمار اولا باید غذاهای پرچرب و پرانرژی با ارزش غذایی پایین را از برنامه روزانهاش حذف کند. ثانیا غذاهای همراه با چربی کمتر استفاده کند. برخی از بیماران طی درمان، گرایش به شیرینیجات پیدا میکنند، این افراد بهتر است در منزل شیرینیجات را از دسترس خود دور کنند و کمتر بخرند تا وسوسه نشوند. رژیم غذایی حاوی سبزی و میوهها و مایعات داشته باشند تا گرایش آنها به خوردن مواد غذایی شیرین و پرچرب کمتر شود. فعالیت بدنی و نرمش روزانه در کاهش وزنش کمککننده است.
خواب مناسب در تنظیم وزن فرد مفید خواهد بود. به علاوه، با فعالیتهای شغلی و مهارتآموزی خودشان را مشغول کنند زیرا زمانی که بیمار زمان زیادی در منزل است و کاری ندارد، تمایل دارد به سمت یخچال برود و پرخوری بیشتر میشود. گاهی اوقات میتوان نوع دارو را تغییر داد و بنا به صلاحدید پزشک درمانهای ضداشتهایی هم هست که پذیرشدرمانی را بالاتر میرود.
دکتر محمدرضا خدایی/ عضو هیات علمی دانشگاه بهزیستی و علوم توانبخشی