صفحه نخست چاپ
پایگاه خبری سلامت
«هپاتیت» همیشه با علائم واضح همراه نیست!

هپاتیت یک خطر جدی در سراسر دنیا شناخته می‌شود چراکه سالانه نزدیک به 4/1 میلیون نفر به دلیل این بیماری، جان خود را از دست می‌دهند. براساس گزارش سازمان بهداشت، سالانه 4/1 میلیون مورد جدید ابتلا به هپاتیتA در دنیا ثبت می‌شود. همچنین 150 میلیون نفر ناقل عفونت هپاتیتC و 2 میلیارد نفر نیز در حال حاضر مبتلا به هپاتیت B هستند. 

«هپاتیت» با چه علائمی ظاهر می‌شود؟


تب  یا تعریق شبانه، کاهش اشتها و وزن بی‌دلیل، حالت تهوع، دردهای شکمی به‌خصوص سمت راست شکم، زردشدن پوست و صلبیه چشم، تیره‌شدن رنگ ادرار، ظاهر‌شدن لکه‌های قرمز روی پوست، تورم شکم و پاها، گیجی، خونریزی سریع و تحلیل عضلات از جمله علائمی است که می‌تواند در صورت ابتلا به هپاتیت ظاهر شود. البته انواع مختلف هپاتیت الزاما با این علائم همراه نیست. در بسیاری موارد بیماری سال‌ها به‌طور خاموش پیشرفت می‌کند یا با علائم شبه آنفلوانزا مانند تب، درد عضلات، خستگی و سردرد تشخیص داده می‌شود که معمولا با آسیب‌های جدی همراه است.

عوامل‌خطر ابتلا به «هپاتیت»


 گرایش به رفتارهای پرخطر مانند روابط  جنسی خارج از عرف، اعتیاد تزریقی و...
 تماس مکرر با سوزن، سرنگ و دیگر وسایل آلوده به ویروس بیماری 
 انتقال خون در صورت عدم‌تایید سلامت فراورده خونی
 ابتلا به ناراحتی‌های کبدی و اعتیاد به الکل
 زندگی در مناطق بدون آب آشامیدنی سالم و بهداشتی
 انجام خالکوبی، تاتو و طب سوزنی در صورت استفاده از وسایل غیراستریل

بزرگ‌ترین اندام داخلی بدن، کبد است که در بزرگسالان حدود 1 تا 5/1 کیلوگرم وزن دارد. کبد سمت راست بدن و زیر قفسه سینه قرار گرفته و مسوول تغییر شکل و ذخیره موادمغذی پس از فرایند هضم است تا از طریق جریان خون، به اندام‌های مختلف برساند. همچنین مواد سمی موجود در داروها، الکل، مخدرها و... نیز در کبد تجزیه شده و از طریق صفرا وارد خون می‌شوند تا پس از تصفیه در کلیه‌ها، از بدن دفع شوند. 

زمانی که کبد دچار التهاب شود، اصطلاح «هپاتیت» به‌کار می‌رود که غالبا ناشی از عفونت ویروسی است، به‌طوری که ویروس هپاتیت A،B وC عامل بروز 90درصد هپاتیت حاد شناخته می‌شود. البته مسمومیت الکل، دارو و ترکیبات شیمیایی و همچنین التهاب مزمن و خودایمن کبد نیز می‌تواند منشاء هپاتیت غیرویروسی باشد. عامل بروز هپاتیت زمینه‌ساز علائم مختلف می‌شود و حتی وخامت می‌تواند منجر به نابودی بافت کبد شود. 

علل انواع «هپاتیت»


هپاتیت A و انتقال از آب و خوراکی آلوده


ویروس هپاتیتA وخامت کمتری نسبت به انواع دیگر دارد و معمولا بدن طی چند هفته با آن مقابله می‌کند و آنتی‌کورها برای مقابله با ویروس در بدن باقی می‌مانند. ویروس هپاتیت A از طریق آب یا غذای آلوده به‌خصوص خوراکی‌های خام و نیمه‌پز منتقل می‌شود. ممکن است ویروس در مدفوع بیمار وجود داشته باشد و به دلیل عدم رعایت بهداشت از طریق تماس با افراد دیگر یا موادغذایی سرایت کند. حتی پرورش آبزیان در آب  آلوده و فاضلاب نیز زمینه‌ساز بیماری است. خطر ابتلا به هپاتیت A در کشورهای با وضعیت پایین بهداشت، شایع است و تقریبا همه کودکان به ویروس آلوده می‌شوند. واکسن روش موثری برای مقابله با این نوع هپاتیت است.

هپاتیت B؛ شایع و خطرناک


ویروس هپاتیت B از طریق روابط جنسی و انتقال خون سرایت می‌کند و میزان انتقال عفونت،50 تا 100 برابر بیشتر از ویروس ایدز است. استفاده از سرنگ آلوده یکی از مهم‌ترین روش‌های انتقال محسوب می‌شود. بیشتر افراد مبتلا به‌طور کامل می‌توانند با بیماری مقابله کنند و تنها حدود 5درصد به طور مزمن آلوده به ویروس و ناقل باقی می‌مانند. افراد ناقل علائم بیماری را ندارند اما در معرض خطر جدی ابتلا به سیروز و سرطان کبد هستند. ویروس هپاتیت B می‌تواند طی زایمان از طریق مادر ناقل به نوزاد نیز منتقل شود. از سال 1982 میلادی واکسن این بیماری کاربرد پیدا کرده ‌است. 

هپاتیت C؛ عفونت مزمن و مقاوم


هپاتیت C ویروس بسیار مقاومی است و تا 80درصد موارد ابتلا، عامل عفونت مزمن خواهدبود. تشخیص این بیماری نسبتا جدید و به سال 1989 میلادی برمی‌گردد. در بیشتر موارد، ویروس از طریق تماس مستقیم خون آلوده به خصوص سرنگ مشترک و انتقال خون بدون غربالگری منتقل می‌شود. به ندرت امکان انتقال ویروس از طریق رابطه جنسی کنترل‌نشده با افراد مبتلا وجود دارد اما وجود جراحت در ناحیه تناسلی یا رابطه جنسی حین عادت‌ماهانه می‌تواند عامل انتقال باشد. هپاتیت C نخستین علت آسیب جدی کبد و پیوند این عضو است که هنوز واکسن ندارد.

هپاتیت ناشی از ترکیبات شیمیایی و سمی


 این نوع بیماری غالبا در نتیجه افراط در مصرف الکل یا دارو بروز می‌کند. مصرف قارچ‌های غیرخوراکی، مواجهه با مواد شیمیایی یا مصرف بعضی ترکیبات گیاهی سمی برای کبد می‌تواند منجر به بیماری شود. با توجه به نوع ماده مصرفی، بیماری ممکن است چند ساعت، چند روز یا چند ماه بعد ظاهر شود و معمولا با قطع مواد مضر، علائم بیماری نیز رفع می‌شود. با این حال عوارض آن بر کبد باقی می‌ماند و ابتلا به سیروز کبد یکی از مهم‌ترین آسیب‌هاست.

پیامدهای «هپاتیت» بر سلامت


عدم تشخیص و درمان به‌موقع هپاتیت عامل بروز آسیب‌های جدی بر سلامت کبد است. اگر بیماری پس از 6 ماه ادامه یابد به آن «هپاتیت مزمن» گفته می‌شود که در 75درصد موارد ناشی از هپاتیت B یا C است و معمولا با درمان مناسب طی 1 تا 3 سال بهبود می‌یابد.

سیروز یا التهاب شدید کبد یکی دیگر از عوارض جدی هپاتیت است که در نتیجه تهاجم مکرر ویروس‌ها، مواد سمی و دیگر عوامل بیماری‌زا، بافت کبد آسیب می‌بیند و در نهایت جریان خون مطلوب در این اندام مختل می‌شود. عدم درمان صحیح و کامل در 20 تا 25درصد موارد هپاتیت مزمن به سیروز کبدی می‌انجامد. 

گاهی درمان سیروز کبد موثر واقع نمی‌شود که ممکن است موجب ابتلا به سرطان کبد باشد. البته در بعضی موارد، متاستاز سلول‌های سرطانی از اندام‌های دیگر نیز می‌تواند کبد را درگیر کند. هپاتیت‌های B،C  و همچنین هپاتیت ناشی از مصرف زیاد الکل عامل جدی ابتلا به این مشکل هستند. در بعضی بیماران، هپاتیت موجب تخریب جدی به بافت کبد می‌شود که نیاز به پیوند کبد ضروری خواهدبود. این مشکل بیشتر در بیماران مبتلا به هپاتیت B و سمی دیده می‌شود که بیماری به‌شدت خطرناک است و از هر 4 نفر، 1 نفر جان خود را از دست می‌دهد.

مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه از ابتلا به «هپاتیت»


 انجام آزمایش تشخیص هپاتیت A به افراد مبتلا به سیروز، هپاتیتB ،C  مزمن و دیگر ناراحتی‌های کبدی توصیه می‌شود. واکسیناسیون نیز برای افرادی که بدن آنها قادر به تولید آنتی‌کور این ویروس نیست ضروری خواهدبود.
 از آنجا که مواد غذایی آلوده مهم‌ترین عامل انتقال هپاتیت A است، رعایت بهداشت تغذیه را یک اصل مهم بدانید و همچنین ماهی و دیگر فراورده‌های دریایی را از مراکز بهداشتی خریداری کنید، آنها را کاملا بپزید و در رستوران‌های نامطمئن غذا نخورید.
  در صورت دسترسی نداشتن به آب لوله‌کشی سالم به‌خصوص هنگام سفر، حتما آب معدنی بنوشید و نوشیدنی‌های غیر بهداشتی را مصرف نکنید. 
 خوراکی‌های خام مانند سبزیجات و میوه‌ها را حتما به خوبی بشویید و ضدعفونی کنید.
 زخم و جراحت را با مواد ضدعفونی تمیز کنید. 
 در صورت ابتلا به بیماری یا تماس با فرد بیمار لازم است دست‌ها پس از سرویس بهداشتی، پیش از استفاده از موادغذایی و غذا خوردن کاملا شسته شود تا احتمال سرایت کاهش یابد.
 آزمایش تشخیص هپاتیت B برای همه خانم‌های باردار در نخستین مراجعه به پزشک توصیه می‌شود زیرا عفونت برای خانم باردار خطرناک است و ابتلا می‌تواند عامل سقط جنین باشد.
 افراد در معرض خطر از جمله مبتلایان به ویروس HIV بهتر است آزمایش هپاتیت B و C بدهند زیرا بیماری معمولا سال‌ها بدون علامت بارز پیشرفت می‌کند. 
 اقدامات بهداشتی روابط جنسی در صورت ابتلای  همسر به بیماری رعایت شود. 
 هنگام پرستاری از بیمار و تماس با خون، استفاده از دستکش و لباس مناسب ضروری است. 
 هرگز نباید از سرنگ مشترک استفاده کرد.
 هنگام خالکوبی و تاتو حتما از استفاده وسایل یکبار مصرف یا کاملا استریل، اطمینان حاصل شود.
 تزریق واکسن هپاتیت B در بدو تولد، 2 و 6 ماهگی نوزاد ضروری است. البته برای افراد ضعیف مانند مبتلایان به ویروس HIV نیز با توجه به نظر پزشک تجویز می‌شود.
 در صورت ابتلا به ویروس هپاتیتB، تمام وسایل شخصی بیمار باید مختص خودش باشد و هر وسیله‌ای مانند سرنگ آلوده به خون نیز کاملا استریل شود.
 دوز مصرف داروهای شیمیایی به خصوص داروهایی با فروش آزاد مانند استامینوفن و حتی داروهای گیاهی باید کاملا رعایت شده و از مصرف خودسرانه و تغییر دوز دارو پرهیز شود.
 داروها را باید در محلی امن و دور از دسترس کودکان نگه داشت.
 اقدامات بهداشتی و محافظتی در برابر مواد شیمیایی و سمی مورد توجه باشد.

درمان مبتنی بر مقابله با ویروس و دوری از عوامل بیماری‌زا


به‌طور طبیعی بدن می‌تواند با ویروس هپاتیت A مقابله کند. این بیماری معمولا نیاز به داروی خاصی ندارد اما استراحت و تغذیه درست توصیه می‌شود و علائم بیماری پس از 4 تا 6 هفته بهبود می‌یابد.

در صورت ابتلا به ویروس هپاتیت B  نیز استراحت و تغذیه باید جدی گرفته شود. در مورد مصرف دارو و روند درمان به پزشک مراجعه شود تا از وخامت و مزمن‌شدن بیماری پیشگیری شود.

داروهای تجویزی در مورد هپاتیت C به طور کلی بر پایه نابودی ویروس طی 24 تا 48 هفته است که بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی، در 30 تا 50درصد موارد موثر هستند.

در رابطه با هپاتیت سمی ناشی از مصرف دارو نیز مصرف دارو باید قطع شده و از داروهای جایگزین استفاده شود. همچنین باید از تماس با مواد شیمیایی بیماری‌زا دوری کرد. معمولا درمان مناسب تحت‌نظر متخصص داخلی و اجتناب از مواجهه با ترکیبات سمی و شیمیایی موجب بهبود هپاتیت سمی طی چند هفته خواهدبود.

دکتر فرنوش ابراهیم زاده

متخصص داخلی و استادیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد