سلامت

کودکان نیز مانند بزرگسالان ممکن است که با مشکلات روانی مواجه شوند، درحالی که محافظت از سلامت روان کودکان نیز به اندازه محافظت از سلامت بدنی آنها ضروری است. بررسی سلامت روان کودکان براساس برنامه‌ریزی روزانه و منظم، راهی سریع برای ارزیابی وضعیت احساسی آنها نسبت به زندگی روزمره و چالش‌های زندگی است. 

اگر فرزند خردسال داشته باشید، احتمالا می‌دانید که ورود بچه‌ها به حدود سن 2 سالگی با چه دردسرهای بزرگ و خاصی همراه است. بعضی از متخصصان از عبارت «دو ساله‌های وحشتناک یا دردسرساز» برای توصیف این دوره سنی و چالش‌های مرتبط با آن استفاده می‌کنند. اما دو ساله‌های دردسرساز چه نشانه‌هایی دارند و چگونه می‌توان مشکلات و چالش‌های آنها را کنترل کرد؟ 

بچه‌هایی که بیش‌فعال هستند، انگار همیشه می‌خواهند درحال حرکت باشند و نمی‌توانند بدون تکان خوردن یا بدون بی‌قراری در یک مکان آرام بنشینند. بعضی از این بچه‌ها فقط گاهی اوقات با چنین مشکلی مواجه می‌شوند، درحالی که بعضی از آنها به‌طور مزمن و همیشگی چنین مشکلی دارند و نمی‌توانند در مدرسه یا هنگام درس خواندن نیز تمرکز کنند. والدین این بچه‌ها هم در مواجهه با آنها دچار مشکل می‌شوند و گاهی اوقات واقعا نمی‌دانند باید چطور فرزندشان را کنترل کنند. با این‌حال، راهکارها و ترفندهای زیر معمولا می‌توانند به والدین در مدیریت کودکان بیش‌فعال کمک کنند. 

بسیاری از متخصصان می‌گویند نباید کودکانی را که کار اشتباهی کرده‌اند، به بیان کردن صریح و واضح معذرت‌خواهی مجبور کرد. اما چنین نکته‌ای معنایش این نیست که کودکان را باید بعد از رفتار بدشان به‌طور کلی رها کرد، بنابراین والدین باید از فرصت‌های مناسب برای آموختن ضرورت عذرخواهی، دلایل این کار و زمان مناسب آن به کودکان استفاده کنند تا فرزندانشان به‌مرور زمان بتوانند رفتار بهتری داشته باشند و در موقعیت‌های سخت و آزاردهنده قرار نگیرند. اما والدین از چه راه‌هایی می‌توانند ضرورت عذرخواهی را به فرزندشان بیاموزند؟

وقتی درباره عوامل اثرگذار بر رشد و تکامل بچه‌ها صحبت می‌کنیم، معمولا بیشتر به رابطه مادر و فرزند توجه می‌کنیم، درحالی که پدر نیز در همه زمینه‌ها (از مسائل جسمی تا شناختی و اجتماعی) نقش بسیار مهمی در رشد و تکامل بچه‌ها دارد، بنابراین نقش پدر در شکل‌گیری شخصیت بچه‌ها قطعا کمتر از نقش مادر نیست. اما پدرها دقیقا از چه جنبه‌هایی بر رشد و تکامل کودکان اثرگذار هستند؟ 

مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها نقش بسیار مهمی در زندگی نوه‌های خود دارند. آنها معمولا سرشار از عشق و محبت و منبع حمایت عاطفی بوده و اغلب معتمد و دوست کودکان و نوجوانان محسوب می‌شوند. آنها برای رفتار خوب و موفقیت تحصیلی انگیزه‌بخش بوده و مشوق‌های خوبی هستند. پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها با حضور و مشورت‌دهی به والدین حمایت عاطفی بزرگی نیز برای آنها مسحوب می‌شوند. اما زمانی که نقش‌ها و وظایف در خانواده‌ها به خوبی تعریف نشده باشد ممکن است مشکلاتی نیز بروز کند. 

تجارب منفی در زندگی می‌توانند اثرات پاک‌نشدنی، منفی و ماندگاری برای روان کودکان داشته باشند. این تجربه‌های منفی حتی در شکل‌گیری رفتارها، پاسخ‌ها و واکنش‌های کودکان به موقعیت‌های مختلف نقش دارند و زندگی آنها در بزرگسالی را هم تحت‌تاثیر قرار می‌دهند. در این مطلب با انواع تروما در دوران کودکی، نشانه‌های تروما و موضوعات مرتبط با این مساله آشنا خواهیم شد.

معمولا ورزش‌های راکتی برای اکثر کودکان جذاب و دوست داشتنی است. اگر ورزش‌های راکتی جزو انتخاب‌های اول شماست بهتر است اجازه دهید فرزندتان برحسب علاقه خود یکی از این ورزش‌ها را به‌صورت مستقل انتخاب کند. در این صورت می‌تواند به خوبی از فواید این ورزش‌های پرجنب‌وجوش و هیجان انگیز بهره ببرد.

تعطیلات تابستانی همیشه جزو بهترین روزهای زندگی برای کودکان مدرسه‌ای بوده‌اند. وقت‌گذرانی با خانواده و دوستان در خانه‌ها و فضاهای بسته جذابیت‌های خاص خودش را دارد، اما بیشتر کودکان دوست دارند که بیشتر اوقات تابستانی‌شان را در فضاهای آزاد سپری کنند. با این‌حال همزمان با افزایش دمای هوا، والدین نمی‌توانند بدون دغدغه اجازه بدهند که فرزندانشان زیر تابش شدید آفتاب بازی کنند.

والدین باید بدانند که برخی مواد غذایی روی رفتار و خلق و خوی کودکان تاثیر می‌گذارند. به‌عنوان مثال غذاها و خوراکی‌هایی با قند بالا می‌توانند باعث بروز فازهایی از بیش‌فعالی شوند. البته نوسانات خلقی کودکان صرفا به مصرف مواد غذایی شیرین خلاصه نمی‌شود و انواع دیگری از خوراکی‌ها وجود دارند که روی رفتار و اخلاق کودکان تاثیر می‌گذارند.

بیشتر کودکان پیش‌دبستانی آماده یادگیری چیزهای مختلف هستند و از آشنا شدن با آداب نشستن سر میز غذا استقبال می‌کنند. اما کلید اصلی برای موفقیت والدین در این مرحله آموزشی، روش‌های مورد نظر آنها است. بنابراین والدین در درجه اول باید هر کدام از آداب نشستن سر میز غذا را جداگانه و به ترتیب به بچه‌ها آموزش بدهند تا ذهن آنها بیش‌ازحد درگیر نشود. علاوه بر این، خود شما هم به‌عنوان پدر یا مادر باید این آداب را همیشه رعایت کنید و جدی بگیرید. 

اگر فرزند شما با خودتان یا دیگر بزرگسالان بی‌ادبانه صحبت می‌کند یا شدیدا با بیان نادرست حاضرجوابی می‌کند، باید هرچه سریع‌تر به این مشکل رسیدگی کنید. البته رسیدگی به این مشکل باید با شیوه‌های درست انجام بگیرد، درحالی که رفتار والدین هم با بچه‌ها باید مودبانه و محترمانه باشد تا آنها این الگوی رفتاری درست را از والدین بیاموزند.

ویژگی‌های یک پدر خوب یا یک مادر خوب اساسا ثابت یا مطلق نیستند. چیزی که ممکن است در یک پدر یا مادر کاملا خوب به نظر برسد، گاهی اوقات برای شخص دیگری مناسب نیست. اما به‌طور کلی، بعضی از ویژگی‌ها و خصوصیات هم هستند که به‌طور مشترک در میان والدینی که مهارت‌های خوبی در فرزندپروری یا والدگری دارند، به چشم می‌خورند. 

والدینی که بدون توجه به نیازهای بچه‌ها می‌کوشند آنچه را که به نظر خودشان مهم است از آنها بخواهند. به عبارت دیگر، خودشان می‌برند و می‌دوزند و حاصل را می‌خواهند تن بچه‌ها کنند. 

در مطلب قبلی درباره این موضوع صحبت کردیم که توجه نکردن و گوش ندادن بچه‌ها به درخواست‌ها و حرف‌های والدین دقیقا چه علت‌هایی می‌تواند داشته باشد. حالا که با علت‌های اصلی این مشکل آشنا شده‌اید، طبیعی است که بخواهید با ترفندها و توصیه‌های کاربردی‌ای آشنا شوید که توجه بچه‌ها را به‌سوی شما جلب می‌کنند. پس اگر به‌عنوان پدر یا مادر می‌خواهید که فرزندتان به حرف‌های شما گوش کند، می‌توانید از توصیه‌های ما کمک بگیرید. 

آیا برای شما هم اتفاق افتاده است که فرزندتان طوری با شما رفتار کند که انگار حرف‌های شما را نمی‌شنود یا عمدا شما را نادیده می‌گیرد؟ آیا شما هم گاهی اوقات باید حرف‌هایتان را بارها و بارها تکرار کنید، بدون این‌که به نتیجه خاصی برسید؟ این مشکل که توسط بعضی از متخصصان «شنیدن انتخابی» نامیده می‌شود، در بعضی از خانواده‌ها به چشم می‌خورد. اما دقیقا چرا بعضی از بچه‌ها به حرف‌های والدین خودشان گوش نمی‌دهند؟ 

نوجوان چشم به زمین دوخته است و سعی می‌کند نگاهش به نگاه من نیامیزد. مادر می‌گوید: «مشاور قبلی گفت اتیسم دارد چون تماس چشمی ضعیفی دارد». با خودم می‌گویم هر گردی که گردو نیست. یادم می‌آید که چندی پیش مطلبی در مورد «شیوع اتیسم‌هراسی» در خانواده‌های ایرانی می‌خواندم که نشان می‌داد برخی از خانواده‌ها با این ترس ممکن است دیگر به روانپزشک مراجعه نکنند. 

بعضی از والدین حتما از شنیدن این‌که خودشان هم می‌توانند رفتارهای بد بچه‌ها را تشدید کنند، تعجب خواهند کرد و چنین چیزی را نخواهند پذیرفت. اما اگر شما هم هر کدام از کارهای زیر را انجام می‌دهید، یعنی درحال تشویق کردن بچه‌ها در جهت رفتارهای بد و نادرست هستید. پس با کنار گذاشتن اشتباهات زیر می‌توانید شرایط بهتری برای اصلاح رفتارهای نادرست بچه‌ها به‌وجود بیاورید. 

کلماتی که والدین به فرزندان می‌گویند، اثرات ماندگار و پایداری بر نوع احساسات بچه‌ها نسبت به والدین و همچنین نوع احساسات آنها نسبت به خودشان دارند. پس وقتی که با بدرفتاری فرزندتان مواجه می‌شوید، حتما کلمات خودتان را با دقت انتخاب کنید. 

این‌که بچه‌ها گاهی اوقات کلمه «نه» را از والدینشان بشنوند، واقعا اتفاق خوبی است. «نه» گفتن درست و به‌موقع، مرزهای مشخص و مناسبی را برای بچه‌ها تعریف می‌کند و همچنین به بچه‌ها نشان می‌دهد که شما تا چه اندازه به آنها توجه می کنید. البته راه‌های مختلفی برای «نه» گفتن به بچه‌ها وجود دارند، اما همه این راه‌ها اثربخش و مفید نیستند. پس اگر می‌خواهید که «نه» گفتن به بچه‌ها را درست انجام بدهید، باید جزئیات بیشتری درباره این کار بدانید. 

بیشتر ما تصور می‌کنیم که قلدری کردن بچه‌ها یعنی درگیری و دعوای رو در رو که باید با تمسخر مستقیم، تنش فیزیکی، هل دادن یا زدن دیگران همراه باشد. اما شکل دیگری از قلدری هم وجود دارد که به آن «پرخاشگری رابطه‌ای» (relational aggression) می‌گویند. در این نوع قلدری، بعضی از بچه‌ها درحال طرد کردن، کنار گذاشتن یا حذف کردن دیگران از گروه‌های اجتماعی هستند. این اتفاق با ورود بچه‌ها به رده‌های تحصیلی بالاتر و حتی در بزرگسالی هم ادامه می‌یابد. 

ناحیه دور چشم بخشی از صورت است که به توجه ویژه‌ای نیاز دارد. دلیل آن هم این است که پوست آنجا نازک‌تر است و زودتر از سایر قسمت‌های بدن پیر می‌شود، نتیجه این‌که به سرعت شادابی و طراوت خود را از دست می‌دهد. به همین دلیل پیشگیری مهم‌تر از درمان یا حتی عمل‌های زیبایی است. اما در هر صورت، راه‌حلی وجود دارد که می‌تواند به شما کمک کند تا با شکل‌گیری خطوط و نیز چین و چروک‌های معروف به «پا کلاغی»در اطراف چشم‌ها مبارزه کنید. 

تعیین زمان مشخص برای استفاده بچه‌ها از وسایل الکترونیکی، می‌تواند یکی از تصمیمات آزاردهنده و سخت برای والدین امروزی باشد چون بیشتر والدین تصور می‌کنند که با در نظر گرفتن چنین محدودیتی برای بچه‌ها، به پدر یا مادر بدی تبدیل می‌شوند. با این‌حال، محدودیت زمانی برای استفاده بچه‌ها از وسایل الکترونیکی می‌تواند ابزار مفید و کارآمدی در زندگی آنها باشد، زیرا سر و کار داشتن بیش‌ازحد بچه‌ها با این وسایل خطرات زیادی به دنبال دارد. 

آموختن تفکر انتقادی به بچه‌ها، بخش مهمی از وظایف والدگری پدرها و مادرها است. درواقع آموختن تفکر انتقادی به بچه‌ها، یعنی آموختن راه‌های درست برای مستقل شدن. مهارت‌های تفکر انتقادی به بچه‌ها در شکل‌گیری نظرات و باورهای خودشان کمک می‌کنند و آنها را از تاثیرپذیری مطلق در برابر عوامل بیرونی دور نگه می‌دارند. 

بچه‌ها در جهان امروزی با بمباران پیام‌ها، اطلاعات و تصاویر مختلف در فضاهای مختلف واقعی و مجازی مواجه هستند. پس چه در مدرسه باشند یا در فضای آنلاین یا جمع‌های دوستانه، همچنان باید بتوانند چیزهایی که می‌بینند و می‌شنوند را ارزیابی کنند تا درنهایت به نظرات و باورهای خودشان شکل دهند. تفکر انتقادی به‌عنوان نوعی مهارت، پایه و اساس آموزش بچه‌ها را می‌سازد و مهارت بسیار مهمی برای زندگی است. 

این‌که بچه‌ها پدر یا مادرشان را بزنند، دلایل مختلفی دارد. گاهی اوقات این اتفاق به این موضوع برمی‌گردد که بچه‌ها از مهارت‌های لازم برای مدیریت احساسات و بیان آنها به شیوه‌های مناسب برخوردار نیستند. ناتوانی در صحبت کردن یا اختلال در کنترل تکانه‌های هیجانی هم از عوامل دیگر هستند. بچه‌ها بدون این‌که به پیامدهای کارشان فکر کنند، پدر یا مادر را می‌زنند تا از این طریق به نیازها و خواسته‌های خودشان دست پیدا کنند.