در آخرین بررسیهایی که وضعیت سلامت دانشآموزان را نشان میدهد، معلوم شده چاقی مهمترین معضل دانشآموزان ایرانی است. از سوی دیگر، چاقی خطر عامل بسیاری از بیماریهای غیرواگیر مانند دیابت، فشارخون بالا و ناراحتیهای قلبی- عروقی است. این در حالی است که ما در کشور حدود 14 میلیون دانشآموز داریم که اگر خانوادههایشان را هم در نظر بگیریم، با جمعیت انبوهی مواجه میشویم که میتوان آنها را در مورد بیماریها و روشهای پیشگیری از آنها، آگاه کرد. از آنجا که در حال حاضر در کشورمان مانند بسیاری از کشورهای دنیا با معضل افزایش بیماریهای غیرواگیر مواجه هستیم و مهمترین اقدام در این زمینه، پیشگیری از این بیماریهاست، شاید آموزش و پرورش با کمک وزارت بهداشت بتواند بلندترین گام را برای آگاه کردن مردم در مورد بیماریهایی که در کمینشان است یا به آنها مبتلا هستند، بردارد، اما متاسفانه این آموزشها در کتابهای درسی بسیار کمرنگ است و مباحث درسیای که به سلامت و آشنایی با بیماریها اختصاص دارد، معمولا جدی گرفته نمیشود.
علاوه بر بیماریهای غیرواگیر، در حال حاضر با مشکلات اجتماعی و رفتاری نیز در جامعهمان روبرو هستیم؛ مشکلاتی مانند آمار فزاینده بیماری ایدز و اعتیاد به مواد روانگردان که ریشه اصلی آن آگاهی ناکافی نوجوانان و جوانان است و شاید مدرسه بهترین مکان برای این آموزشها باشد، درحالی که چنین مباحثی نیز جزو اولویتهای کتابهای درسی نیستند و اگر بودند، شاید بسیاری از هزینههای مادی و انسانی که امروزه به دلیل مشکلات اجتماعی و بهداشتی با آن مواجه هستیم، تا حد زیادی از بین میرفتند.
سیستم آموزش و پرورش چند سالی است تغییرات اساسی کرده؛ از کتابهای درسی گرفته تا حذف نمره در مقطع دبستان، اما در این تغییر و تحولات، بحث پیشگیری از بیماریها و اصلاح شیوه زندگی و حتی آشنایی با بیماریهایی که آمارشان نه فقط در بزرگسالان بلکه در بچهها نیز زنگ خطرشان به صدا درآمده، سهم بسیار ناچیزی دارد. دکتر شهرام رفیعیفر، رئیس اداره آموزش سلامت وزارت بهداشت، در گفتوگو با «سلامت» ضمن بیان اینکه متاسفانه آموزش سلامت به طور رسمی در کتابهای درسی موجود نیست، توضیح میدهد: «در حال حاضر مباحثی که در کتابهای درسی به آموزش سلامت و بهداشت اختصاص دارد، کافی و خوب نیست و به طور رسمی به بچهها درس داده نمیشود.» وی با انتقاد از وضع موجود آموزش سلامت در مدارس از تدوین برنامه جامع آموزش سلامت در مدارس خبر داد و افزود: «براساس برنامه جامع آموزش سلامت که برای آموزش و پرورش تدوین شده، کتابهای درسی از مقطع پیشدبستانی تا دوره متوسطه باید مباحثی در زمینه بهداشت و سلامت داشته باشند و علاوه بر دانشآموزان، آموزشهایی برای معلمان و والدین بچهها نیز دیده شده است.» بنا به گفتههای دکتر رفیعیفر، براساس برنامه جامع آموزش سلامت، قرار است کتابهایی متناسب با قواعد کتابهای درسی تدوین شود. وی در پاسخ به این سوال «سلامت» که چه مباحثی در اولویت آموزش سلامت است، توضیح میدهد: «بیشتر تمرکز ما روی پیشگیری از بیماریهاست بهویژه بیماریهایی که بیشتر در جامعه شایع شده است. همچنین در مورد بیماریهایی مانند ایدز نیز آموزشهایی خواهیم داشت ولی نه در همه مقاطع سنی بلکه در مورد این بیماری در دوره متوسطه با توجه به سن بچهها آموزش خواهیم داد.» آنطور که رئیس اداره آموزش سلامت وزارت بهداشت بیان میکند، تدوین کتابهای درسی بر پایه بهداشت و سلامت زمانبر است و خیلی خوشبینانه است اگر بگوییم امسال اجرایی میشود.
آموزش و پرورش در زمینه آموزش سلامت ضعیف عمل کرده
یکی از بیماریهای خطرناکی که در چند سال اخیر شیب افزایش آن تند شده، بیماری ایدز است و نگرانی اصلی این است که الگوی انتقال ایدز از راه تزریق مشترک به سمت انتقال از راه جنسی تغییر کرده و عمده مبتلایان آن را جوانان و حتی نوجوانان تشکیل میدهند. همچنین اخیرا گزارشی منتشر شده که نشان میدهد رفتارهای پرخطر میان دانشآموزان افزایش یافته است. همه این آمارها نشان میدهد آگاهی نوجوانان نسبت به رفتارهای پرخطر کافی نیست. دکتر مینو محرز، رئیس مرکز تحقیقات ایدز و استاد عفونی دانشگاه علومپزشکی تهران در گفتوگو با «سلامت» با بیان اینکه آموزش و پرورش تاکنون در زمینه مهارتهای سالم بودن و آگاه کردن بچهها ضعیف عمل کرده در صورتی که بهترین سن برای یادگیری و فرهنگسازی، دوران مدرسه است، میگوید: «در بسیاری از کشورهای دنیا از طریق آموزش سلامت توانستهاند بسیاری از رفتارهای پرخطر منجر به بیماریهای رفتاری مانند ایدز را کنترل کنند. اگر نوجوانان را بدون آگاهی از آسیبهایی که در جامعه وجود دارد، وارد اجتماع کنیم و بعد در سالهای جوانی به آنها آموزش دهیم، بیفایده است.»
مشکل بزرگ دیگری که این استاد عفونی دانشگاه علومپزشکی به آن اشاره میکند، نگرش منفی نسبت به آموزش مسائل جنسی در مدارس است: «یک نگرش منفی که در مورد صحبت کردن درباره مسائل جنسی در آموزش و پرورش وجود دارد، این است که دادن اطلاعات در این زمینه به بچهها میتواند آنها را به سمت آسیبهای اجتماعی سوق دهد، در حالی که اصلا اینگونه نیست. در حقیقت، اگر آموزشها مداوم و بهتدریج انجام شود و به گونهای باشد که بچهها را آگاه کند بچهها هرگز تشویق نمیشوند رفتارهای پرخطر انجام دهند.» نکتهای که رئیس مرکز تحقیقات ایدز بر آن تاکید دارد این است که دانشآموزان را مطابق به سنشان و با توجه به مسائل فقهی و فرهنگی کشورمان در مورد بیماریهایی مانند ایدز و مسائل جنسی، درست آموزش دهیم تا آنها بتوانند از خود محافظت کنند. دکتر محرز امیدوار است وزارت بهداشت با برنامه جامع آموزش سلامت بتواند در مدارس عملکرد ضعیف آموزش و پرورش را در زمینه آموزشهای سلامت جبران کند.
آموزش سلامت جزو دروس اختیاری است
طی سالهای اخیر وزارت آموزش و پرورش به کمک وزارت بهداشت برنامههای موثری در زمینه بالا بردن شاخصهای سلامت دانشآموزان داشته، مانند توزیع قرص آهن و شناسنامه سلامت و تحقق نظام سلامت دهان و دندان بهویژه در مقطع ابتدایی. رئیس اداره سلامت و تندرستی اداره کل آموزش و پرورش تهران در پاسخ به این سوال «سلامت» که چرا برنامههای آموزشی شما برای دانشآموزان در زمینه پیشگیری از بیماریها کمرنگ است، توضیح میدهد: «برخی از مباحث آموزشی در زمینه سلامت در کتاب زیستشناسی یا کتاب بهداشت بیان شده که جزو دروس اختیاری است و حتی اگر آموزش داده شود، خارج از ساعات رسمی آموزش و پرورش و جزو کارهای فوقبرنامه است و اگر قرار باشد جزو دروس اجباری شود، باید در شورای عالی آموزش و پرورش به تصویب برسد.»
کامیاب صدری با بیان اینکه براساس توافق بین 2 وزارتخانه بهداشت و آموزش و پرورش قرار است یک کتاب درسی به آموزش بهداشت و سلامت بپردازد، ادامه میدهد: «این کتاب درسی جزو کتابهای درسی اجباری قرار میگیرد ولی هنوز ابلاغ و عملیاتی نشده است. در حال حاضر، با توجه به گروه سنی دانشآموزان، ما سفیران سلامت را در مقطع متوسطه دوم و پیشگامان سلامت را در متوسطه اول داریم که هر کدام کتاب دارند ولی این کتابها خارج از ساعات مدرسه آموزش داده میشوند.» وی در مورد اینکه چرا آموزش سلامت جزو دروس اجباری مدرسه نیست، پاسخ مشخصی نداد و به جای آن به 28 طرحی که در حال حاضر در مدارس برای ارتقای سلامت دانشآموزان انجام میشود، اشاره کرد؛ مثل طرح مدارس مروج سلامت و پایگاههای تغذیه سالم و آموزش اصول امداد و نجات که به وسیله سازمان هلال احمر انجام میشود.
به نظر میرسد هنوز هم اولویت توجه به آموزشهای پیشگیرانه از بیماریها و آشنایی بچهها با رفتارهای پرخطر در آموزش و پرورش احساس نشده و باید همچنان منتظر باشیم تا مباحث درسی که به قول مسوولان وزارت بهداشت قرار است جزو دروس اجباری دانشآموزان شود، چند سال دیگر اجرایی شوند.
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش: دروس جدید دبیرستانیها در راه است
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش از اضافه شدن دروسی مانند «سلامت و بهداشت»، «تفکر و سواد رسانهای»، «انسان و محیط زیست»، «مدیریت خانواده» و «سبک زندگی» به جدول درسی مقاطع دهم، یازدهم و دوازدهم خبر داد. مهدی نوید ادهم در گفت و گو با ایسنا ، ضمن اشاره به مصوبات نهصدوبیستوسومین جلسه شورای عالی آموزش و پرورش، گفت: «در جلسه گذشته، جداول رشته علوم تجربی تصویب شد و جداول درس رشته ریاضی، علوم و معارف اسلامی و علوم انسانی مورد بررسی، تبادل نظر و تصویب قرار گرفت.» او تصریح کرد: «برای نخستین بار در تاریخ آموزش و پرورش از نوآوریهای جدید در تصویب جداول درسی بهره گرفته شد. هدف آموزش و پرورش در دوره متوسطه در زمینه آماده کردن دانشآموز و ورود به بازار کار یا دانشگاه برای زندگی بهتر تغییراتی پیدا کرده است.» دبیر کل شورای عالی آموزش و پرورش با بیان اینکه با توجه به سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، دستیابی دانش آموزان به مراتبی از حیات طیبه مورد تاکید است، گفت: «علاوه بر مهارتها و شایستگیهای مورد نیاز دانشآموزان برای ورود به بازار کار، مهارتهای دیگری نیاز است که باید در ساحتهای تربیتی سند تحول جستجو میکردیم و به همین خاطر دروس جدیدی همچون «سلامت و بهداشت»، «مدیریت خانواده و سبک زندگی» و «تفکر و سواد رسانهای» به عنوان دروس جدید برای مقاطع دهم، یازدهم و دوازدهم طراحی و تدوین خواهند شد و دانش آموزان مقطع دهم باید از میان درسهای «کارگاه کارآفرینی» و «تولید و تفکر و سواد رسانهای» یک درس را انتخاب کنند.
علاوه بر بیماریهای غیرواگیر، در حال حاضر با مشکلات اجتماعی و رفتاری نیز در جامعهمان روبرو هستیم؛ مشکلاتی مانند آمار فزاینده بیماری ایدز و اعتیاد به مواد روانگردان که ریشه اصلی آن آگاهی ناکافی نوجوانان و جوانان است و شاید مدرسه بهترین مکان برای این آموزشها باشد، درحالی که چنین مباحثی نیز جزو اولویتهای کتابهای درسی نیستند و اگر بودند، شاید بسیاری از هزینههای مادی و انسانی که امروزه به دلیل مشکلات اجتماعی و بهداشتی با آن مواجه هستیم، تا حد زیادی از بین میرفتند.
سیستم آموزش و پرورش چند سالی است تغییرات اساسی کرده؛ از کتابهای درسی گرفته تا حذف نمره در مقطع دبستان، اما در این تغییر و تحولات، بحث پیشگیری از بیماریها و اصلاح شیوه زندگی و حتی آشنایی با بیماریهایی که آمارشان نه فقط در بزرگسالان بلکه در بچهها نیز زنگ خطرشان به صدا درآمده، سهم بسیار ناچیزی دارد. دکتر شهرام رفیعیفر، رئیس اداره آموزش سلامت وزارت بهداشت، در گفتوگو با «سلامت» ضمن بیان اینکه متاسفانه آموزش سلامت به طور رسمی در کتابهای درسی موجود نیست، توضیح میدهد: «در حال حاضر مباحثی که در کتابهای درسی به آموزش سلامت و بهداشت اختصاص دارد، کافی و خوب نیست و به طور رسمی به بچهها درس داده نمیشود.» وی با انتقاد از وضع موجود آموزش سلامت در مدارس از تدوین برنامه جامع آموزش سلامت در مدارس خبر داد و افزود: «براساس برنامه جامع آموزش سلامت که برای آموزش و پرورش تدوین شده، کتابهای درسی از مقطع پیشدبستانی تا دوره متوسطه باید مباحثی در زمینه بهداشت و سلامت داشته باشند و علاوه بر دانشآموزان، آموزشهایی برای معلمان و والدین بچهها نیز دیده شده است.» بنا به گفتههای دکتر رفیعیفر، براساس برنامه جامع آموزش سلامت، قرار است کتابهایی متناسب با قواعد کتابهای درسی تدوین شود. وی در پاسخ به این سوال «سلامت» که چه مباحثی در اولویت آموزش سلامت است، توضیح میدهد: «بیشتر تمرکز ما روی پیشگیری از بیماریهاست بهویژه بیماریهایی که بیشتر در جامعه شایع شده است. همچنین در مورد بیماریهایی مانند ایدز نیز آموزشهایی خواهیم داشت ولی نه در همه مقاطع سنی بلکه در مورد این بیماری در دوره متوسطه با توجه به سن بچهها آموزش خواهیم داد.» آنطور که رئیس اداره آموزش سلامت وزارت بهداشت بیان میکند، تدوین کتابهای درسی بر پایه بهداشت و سلامت زمانبر است و خیلی خوشبینانه است اگر بگوییم امسال اجرایی میشود.
آموزش و پرورش در زمینه آموزش سلامت ضعیف عمل کرده
یکی از بیماریهای خطرناکی که در چند سال اخیر شیب افزایش آن تند شده، بیماری ایدز است و نگرانی اصلی این است که الگوی انتقال ایدز از راه تزریق مشترک به سمت انتقال از راه جنسی تغییر کرده و عمده مبتلایان آن را جوانان و حتی نوجوانان تشکیل میدهند. همچنین اخیرا گزارشی منتشر شده که نشان میدهد رفتارهای پرخطر میان دانشآموزان افزایش یافته است. همه این آمارها نشان میدهد آگاهی نوجوانان نسبت به رفتارهای پرخطر کافی نیست. دکتر مینو محرز، رئیس مرکز تحقیقات ایدز و استاد عفونی دانشگاه علومپزشکی تهران در گفتوگو با «سلامت» با بیان اینکه آموزش و پرورش تاکنون در زمینه مهارتهای سالم بودن و آگاه کردن بچهها ضعیف عمل کرده در صورتی که بهترین سن برای یادگیری و فرهنگسازی، دوران مدرسه است، میگوید: «در بسیاری از کشورهای دنیا از طریق آموزش سلامت توانستهاند بسیاری از رفتارهای پرخطر منجر به بیماریهای رفتاری مانند ایدز را کنترل کنند. اگر نوجوانان را بدون آگاهی از آسیبهایی که در جامعه وجود دارد، وارد اجتماع کنیم و بعد در سالهای جوانی به آنها آموزش دهیم، بیفایده است.»
مشکل بزرگ دیگری که این استاد عفونی دانشگاه علومپزشکی به آن اشاره میکند، نگرش منفی نسبت به آموزش مسائل جنسی در مدارس است: «یک نگرش منفی که در مورد صحبت کردن درباره مسائل جنسی در آموزش و پرورش وجود دارد، این است که دادن اطلاعات در این زمینه به بچهها میتواند آنها را به سمت آسیبهای اجتماعی سوق دهد، در حالی که اصلا اینگونه نیست. در حقیقت، اگر آموزشها مداوم و بهتدریج انجام شود و به گونهای باشد که بچهها را آگاه کند بچهها هرگز تشویق نمیشوند رفتارهای پرخطر انجام دهند.» نکتهای که رئیس مرکز تحقیقات ایدز بر آن تاکید دارد این است که دانشآموزان را مطابق به سنشان و با توجه به مسائل فقهی و فرهنگی کشورمان در مورد بیماریهایی مانند ایدز و مسائل جنسی، درست آموزش دهیم تا آنها بتوانند از خود محافظت کنند. دکتر محرز امیدوار است وزارت بهداشت با برنامه جامع آموزش سلامت بتواند در مدارس عملکرد ضعیف آموزش و پرورش را در زمینه آموزشهای سلامت جبران کند.
آموزش سلامت جزو دروس اختیاری است
طی سالهای اخیر وزارت آموزش و پرورش به کمک وزارت بهداشت برنامههای موثری در زمینه بالا بردن شاخصهای سلامت دانشآموزان داشته، مانند توزیع قرص آهن و شناسنامه سلامت و تحقق نظام سلامت دهان و دندان بهویژه در مقطع ابتدایی. رئیس اداره سلامت و تندرستی اداره کل آموزش و پرورش تهران در پاسخ به این سوال «سلامت» که چرا برنامههای آموزشی شما برای دانشآموزان در زمینه پیشگیری از بیماریها کمرنگ است، توضیح میدهد: «برخی از مباحث آموزشی در زمینه سلامت در کتاب زیستشناسی یا کتاب بهداشت بیان شده که جزو دروس اختیاری است و حتی اگر آموزش داده شود، خارج از ساعات رسمی آموزش و پرورش و جزو کارهای فوقبرنامه است و اگر قرار باشد جزو دروس اجباری شود، باید در شورای عالی آموزش و پرورش به تصویب برسد.»
کامیاب صدری با بیان اینکه براساس توافق بین 2 وزارتخانه بهداشت و آموزش و پرورش قرار است یک کتاب درسی به آموزش بهداشت و سلامت بپردازد، ادامه میدهد: «این کتاب درسی جزو کتابهای درسی اجباری قرار میگیرد ولی هنوز ابلاغ و عملیاتی نشده است. در حال حاضر، با توجه به گروه سنی دانشآموزان، ما سفیران سلامت را در مقطع متوسطه دوم و پیشگامان سلامت را در متوسطه اول داریم که هر کدام کتاب دارند ولی این کتابها خارج از ساعات مدرسه آموزش داده میشوند.» وی در مورد اینکه چرا آموزش سلامت جزو دروس اجباری مدرسه نیست، پاسخ مشخصی نداد و به جای آن به 28 طرحی که در حال حاضر در مدارس برای ارتقای سلامت دانشآموزان انجام میشود، اشاره کرد؛ مثل طرح مدارس مروج سلامت و پایگاههای تغذیه سالم و آموزش اصول امداد و نجات که به وسیله سازمان هلال احمر انجام میشود.
به نظر میرسد هنوز هم اولویت توجه به آموزشهای پیشگیرانه از بیماریها و آشنایی بچهها با رفتارهای پرخطر در آموزش و پرورش احساس نشده و باید همچنان منتظر باشیم تا مباحث درسی که به قول مسوولان وزارت بهداشت قرار است جزو دروس اجباری دانشآموزان شود، چند سال دیگر اجرایی شوند.
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش: دروس جدید دبیرستانیها در راه است
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش از اضافه شدن دروسی مانند «سلامت و بهداشت»، «تفکر و سواد رسانهای»، «انسان و محیط زیست»، «مدیریت خانواده» و «سبک زندگی» به جدول درسی مقاطع دهم، یازدهم و دوازدهم خبر داد. مهدی نوید ادهم در گفت و گو با ایسنا ، ضمن اشاره به مصوبات نهصدوبیستوسومین جلسه شورای عالی آموزش و پرورش، گفت: «در جلسه گذشته، جداول رشته علوم تجربی تصویب شد و جداول درس رشته ریاضی، علوم و معارف اسلامی و علوم انسانی مورد بررسی، تبادل نظر و تصویب قرار گرفت.» او تصریح کرد: «برای نخستین بار در تاریخ آموزش و پرورش از نوآوریهای جدید در تصویب جداول درسی بهره گرفته شد. هدف آموزش و پرورش در دوره متوسطه در زمینه آماده کردن دانشآموز و ورود به بازار کار یا دانشگاه برای زندگی بهتر تغییراتی پیدا کرده است.» دبیر کل شورای عالی آموزش و پرورش با بیان اینکه با توجه به سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، دستیابی دانش آموزان به مراتبی از حیات طیبه مورد تاکید است، گفت: «علاوه بر مهارتها و شایستگیهای مورد نیاز دانشآموزان برای ورود به بازار کار، مهارتهای دیگری نیاز است که باید در ساحتهای تربیتی سند تحول جستجو میکردیم و به همین خاطر دروس جدیدی همچون «سلامت و بهداشت»، «مدیریت خانواده و سبک زندگی» و «تفکر و سواد رسانهای» به عنوان دروس جدید برای مقاطع دهم، یازدهم و دوازدهم طراحی و تدوین خواهند شد و دانش آموزان مقطع دهم باید از میان درسهای «کارگاه کارآفرینی» و «تولید و تفکر و سواد رسانهای» یک درس را انتخاب کنند.