چاپ خبر
«میزگرد تغذیه» درباره روند افزایش قد خانم افسون جهانی علمداری با حضور دکتر خسرو صادق‌نیت حقیقی فلوشیپ خواب دکتر احمد باقری‌مقدم متخصص پزشکی ورزشی دکتر سیدضیاءالدین مظهری متخصص تغذیه
15 سانتی‌متر افزایش قد با رژیم غذایی
هفته نامه سلامت   |   اخبار صفحه ۲۹   |   16 تیر 1397   |   لینک خبر:   salamat.ir/d11212

نوجوان که هستی دلت می‌خواهد مثل مدل‌های روی مجلات زیبا و خوش‌اندام باشی اما مشکل اینجاست که در بیشتر موارد، اشتهای کافی برای خوردن نداری و این‌گونه می‌شود که پوست به استخوانت می‌چسبد و همیشه مورد سرزنش والدین هستی که اگر نخوری، رشد نمی‌کنی و کم‌وزن و کوتاه قد می‌مانی! موضوع «میزگرد تغذیه» این هفته به نوجوانی اختصاص داده شده که توانسته در عرض 4 سال زیر نظر متخصص تغذیه، 15 سانتی‌متر به قد و 12 کیلوگرم به وزنش بیفزاید.
مادر افسون جهانی علمداری که دخترش در 4 سال 15 سانتی‌متر قد کشیده، می‌گوید:
از هورمون‌درمانی ناامید شدم
: لطفا از ابتدای ماجرا برایم تعریف کنید و اینکه چه شد برای رشد قد دخترتان به متخصص تغذیه مراجعه کردید؟
همیشه نگران کوتاهی قد و کم‌وزنی دخترم بودم. دخترم خیلی بدخوراک است و مثلا گوشت یا برخی نوشیدنی‌های مفید مثل شیر را نمی‌خورد. سال 91 بود که به متخصص غدد معروفی که تعریفش را از دوستانم شنیده بودم، مراجعه کردم. برای 1 یا 2 سال تمام هر شب به دخترم هورمون تزریق می‌کردیم اما در این مدت تاثیر قابل‌توجهی در رشد او ندیدیم. از سوی دیگر، نگران بودم مبادا این هورمون زدن‌ها برایش دردسر‌ساز شود و کلا از اینکه هر شب برای تزریق آزارش دهیم و در عین حال مراقب باشیم کسی این تزریق را نبیند و نفهمد، دچار استرس شده بودیم. تصمیم گرفتم به متخصص تغذیه مراجعه کرده و با تغذیه به رشد فرزندم کمک کنم. این‌طور شد که سال 93 به متخصص تغذیه مراجعه کردیم.
: در آن زمان قد و وزن فرزندتان چقدر بود؟
قدش 144 سانتی‌متر و وزنش حدود 37 کیلوگرم بود. تقریبا در 2 سالی که هورمون استفاده کرده بود، 4 سانتی‌متر به قدش اضافه شده بود.
: میانگین قد شما و همسرتان چقدر است؟
157 سانتی‌متر و خیلی دوست داشتیم فرزندمان این حداقل قد را داشته باشد.
: از عادت‌های غذایی فرزندتان بگویید. رژیمش چطور بود و چقدر می‌خوابید و چقدر ورزش می‌کرد؟
حدود ساعت 11 شب می‌خوابید و 8 ساعت در شبانه‌روز خواب داشت. 3 ساعت در روز پای تلویزیون بود و 3-2 ساعت در هفته ورزش می‌کرد. شیر خیلی کم می‌خورد و در عوض میزان مصرف هله‌هوله، شیرینی، شکلات و نوشابه‌اش بالا بود.
: بعد از مراجعه به متخصص چه اتفاقی افتاد؟
ابتدا قرار شد آزمایش بدهد تا کمبود‌های احتمالی‌اش مشخص شود و بعد مکمل‌یاری آغاز شد. رژیم غذایی حاوی تمام گروه‌های غذایی به ایشان داده شد و بعد از چند ماه که شاهد توقف رشد قد فرزندم بودم، ناگهان در 3 ماه اول بعد از رژیم رشد قد دخترم شروع و 1سانتی‌متر به قدش اضافه شد. این رشد همچنان ادامه داشت، تا اینکه در اردیبهشت امسال قدش به 157 سانتی‌متر رسید.
: بلوغ دردسر‌ساز نشد؟
نه، سال 94 بود که دخترم به بلوغ رسید و با اینکه خیلی ناراحت بودیم و فکر می‌کردیم دیگر رشد قدش متوقف خواهد شد، این رشد همچنان ادامه پیدا کرد.
: هم‌اکنون فرزندتان ورزش هم می‌کند؟
بله، شنا و والیبال.
سمیه مقصودعلی
توصیه‌ها و هشدارهای دکتر سیدضیاءالدین مظهری به سوژه «میزگرد تغذیه»
هورمون‌‌درمانی آخرین مرحله درمان است
:آقای دکتر! وقتی خانم جهانی به شما مراجعه کردند با مشاهده کمبود وزن و قدشان داروهای اشتها‌آور یا هورمون رشد تجویز کردید؟
نه، به داروهای اشتها‌آور اعتقاد ندارم. بی اشتهایی بیشتر به دلیل کمبود آهن است که اگر رفع شود، شاهد بازگشت اشتها و افزایش قد و وزن خواهیم بود.
:خانم جهانی تجربه درمان 2 ساله با هورمون را دارند. شما به هورمون‌درمانی اعتقادی ندارید. چرا؟
استفاده از هورمون را اصلا توصیه نمی‌کنم زیرا کسانی که این کار را انجام می‌دهند به زمینه ژنتیکی فرد توجه ندارند و حتی بعد از بلوغ این کار را ادامه می‌دهند که می‌تواند به شدت عارضه‌دار باشد. عوامل متعددی در افزایش و رسیدن به قد نهایی دخالت دارند که مهم‌ترین آن عامل ژنتیک است که در تعامل با محیط و نوع تغذیه و فعالیت‌ بدنی قرار دارد. استفاده نابجا از هورمون گرچه 6-5 سانتی‌متر قد را افزایش می‌دهد اما منجر به بسته شدن زودهنگام صفحات رشد می‌شود. آمارها نشان داده تزریق هورمون به ادامه افزایش قد تا حد نهایی منجر نمی‌شود. این در حالی است که با بهبود تغذیه و شیوه زندگی می‌توان 60-50 سانتی‌متر به قد اضافه کرد.
:منظورتان از بهبود تغذیه مصرف لبنیات و منابع کلسیم بیشتر است؟
برای افزایش قد هیچ ماده غذایی بیشتری تجویز نمی‌شود. این‌گونه نیست که اگر کودکی کوتاه‌قد است، لبنیات بیشتری مصرف کند. باید برحسب هرم غذایی برنامه متعادلی برحسب سن و جنس تجویز کرد. البته شیر و لبنیات بین 5/1 تا 4 واحد برحسب سن و جنس افراد تجویز می‌شود. تنها در آغاز بلوغ نیاز به دریافت کلسیم کنار ویتامین D افزایش می‌یابد تا در رشد اسکلت و دندان‌ها تاثیرگذار باشد.
:به مکمل هم نیازی نیست؟
اگر تغذیه متعادل و متنوع باشد نیازی به مکمل نیست اما اغلب کودکان تغذیه متعادلی ندارند و میزان برخی ریزمغذی‌ها مثل روی، آهن، ویتامینC، A، D، ید و آنتی‌اکسیدان‌ها در موادغذایی کم است، پس ضرورت دارد که به شکل مکمل مورد مصرف قرار‌گیرند تا در روند رشد اختلال ایجاد نشود. برای خانم جهانی تنها مکمل ویتامین D3 و مخمر آب جو که سرشار از ویتامین‌های گروه B است و در خون‌سازی و تولید انرژی تاثیر‌‌گذار خواهد بود و البته آهن تجویز کردم.
:برای افزایش قد و وزن انجام ورزش خاصی را توصیه می‌کنید؟
رشد قدی از 3 سالگی تا قبل از بلوغ کند می‌شود و بعد از آن سرعت بیشتر خواهد شد. فعالیت بدنی متناسب برای رشد قد لازم است، البته فعالیتی بانشاط که باعث افزایش هورمون رشد شود و به هیچ عنوان منظورمان باشگاه رفتن نیست. ورزش‌های کششی و پرشی بسیار بهتر از ورزش‌های سنگین مثل وزنه‌برداری و کشتی است. پیاده‌روی، بدمینتون، پینگ‌پنگ، بسکتبال، دوچرخه و... به افزایش قد کمک می‌کنند.
:چه زمانی باید نگران وزن و قد‌گیری بچه‌ها باشیم؟
متاسفانه خانواده‌ها روی وزن‌گیری فرزندانشان تاکید زیادی دارند اما آنچه از همه مهم‌تر است افزایش قد است. توصیه می‌کنم والدین همواره فرزندشان را کنار دیوار گذاشته و کاغذی روی سر او بگذارند و قدش را علامت بزنند. اگر کودک رشد قدی دارد، لزومی ندارد او را مجبور به خوردن کنند اما اگر رشد متوقف شده باید دلیل را جستجو کرد. وزن‌گیری منشاء ژنتیکی دارد و برخی کودکان ذاتا لاغر هستند و وزن نمی‌گیرند. در تغذیه باید اصل تنوع، تعادل و تناسب را رعایت کرد. هر فرد با توجه به ژنتیک‌اش نیاز به میزان مشخصی انرژی دارد. تلاش ما برای افزایش وزن سیر کردن شکم و تپل کردن افراد نیست، بلکه هدف، رساندن ریزمغذی‌های لازم به بدن است تا جسم سالم و تفکر پویا باشد. کسانی که آگاهی ندارند، فکر می‌کنند کافی است بچه تپل باشد. وقتی برخی کودکان به نوجوانی می‌رسند، با وجود اینکه وزن خوبی دارند دچار گرسنگی پنهانی و سلولی هستند و کمبود ویتامین یا مواد معدنی دارند. همین مساله باعث کم‌حوصلگی و کاهش توانایی آنها می‌شود. درست است که وزن و قد فرد ژنتیکی است اما عوامل محیطی در شکوفایی این زمینه ژنتیکی نقش دارد. تغذیه مناسب و خواب به موقع به رشد قد و افزایش هوش و توانایی فکری در کودکان کمک می‌کند. تعادل نداشتن در تغذیه باعث بروز کمبود و افزایش مواد مضر از جمله چربی‌های ترانس و قندهای ساده می‌شود که تاثیر منفی در افزایش توانایی‌های ذهنی این کودکان و حتی رشد قدشان دارد.
:کم‌وزنی چه عوارض سوئی می‌تواند داشته باشد؟
سیستم ایمنی در این گروه از افراد ضعیف‌تر است و هر نوع آلودگی و ویروسی که در محیط باشد می‌تواند آنها را سریع‌تر بیمار کند. توانمندی کاری و قدرت بدنی این گروه هم پایین‌تر است.
:برای افزایش اشتها در کودکان و نوجوانان چه توصیه‌ای دارید؟
اولین کار دادن رژیم منظم و متعادل غذایی است. این افراد باید 3 وعده غذای اصلی و میان‌وعده دریافت کنند. در بیشتر افراد کمبود روی و آهن و دیگر ویتامین‌ها و املاح خود در کم‌اشتهایی موثر است. ما بر اساس برآورد غذایی کمبود‌ها را تشخیص می‌دهیم و با دادن مکمل جبران می‌کنیم. با این کار اشتها کمی بهتر می‌شود. از برخی داروهای گیاهی افزایش اشتها مثل شربت انار هم استفاده می‌کنیم. کنار این اقدام شرایط روانی بیمار را هم باید مدنظر داشت. کسانی که چاق هستند یا از کم‌وزنی مفرط رنج می‌برند، معمولا دچار استرس و خوی عصبی‌اند. در افراد چاق این وضعیت روانی، آنها را به بیشتر خوردن سوق می‌دهد و در افراد لاغر باعث کم‌اشتهایی و نخوردنشان می‌شود. بنابراین برای تنظیم شرایط روانی در برنامه غذایی 2 تا 3 لیوان شیر اضافه می‌کنیم چون لبنیات سبب بهبود شرایط روانی می‌شود. مصرف ماهی ما در طول هفته کم است. به همین دلیل برای بهبود استرس روغن ماهی یا کپسول امگا3 را هم تجویز کردم که به تعادل روانی و کاهش تنش و استرس کمک کرد. در برخی افراد اگر تنش خیلی زیاد باشد از کپسول‌های گیاه سنبل‌الطیب و گل گاوزبان و گل ساعتی و... هم استفاده می‌کنم. مکمل‌ها معمولا استاندارد هستند اما در مصرف جوشانده‌ها باید مراقب بود چون افزایش مصرف خود آنها هم مضر است. مکمل‌های گروه B نیز به تعادل روانی فرد کمک می‌کنند. با ارزیابی فرد می‌توان فهمید به چه مکمل‌هایی نیاز دارد. وقتی فرد از نظر روانی بهتر شد، کم‌اشتهایی کمتر می‌شود. مکمل‌های غذایی مانند آب پنیر و نشاسته ذرت هم کیفیت بالایی دارند و مصرف آن در 3 وعده همراه شیر باعث حداقل افزایش 2 کیلویی وزن در هفته می‌شود.
:چه توصیه‌ای برای مادرانی دارید که فرزندانشان بدخوراک هستند؟
برخی کودکان بی‌اشتها هستند و مثلا از بوی گوشت بدشان می‌آید. در این کودکان ناچار باید از پروتئین‌های حیوانی استفاده کرد.شیرخشک از جمله موادی است که معمولا به این افراد توصیه می‌شود یا مثلا به کودکی که شیر نمی‌خورد، اول شیرکاکائو و بعد شیربادام و بعد شیرخالی را توصیه می‌کنیم. اگر کودکی میوه نمی‌خورد، شیرموز، شیرهویج و... را ابتدا توصیه می‌کنیم تا به هر حال نیازهای بدن به آنتی‌اکسیدان‌ها و... برطرف شود.
شنا،‌پیاده‌روی و والیبال را به شما توصیه می‌کنم
رشد قد سرشتی است و ورزش یا رژیم غذایی دخالت چندانی در افزایش قد ندارد. زمانی تغذیه روی قد تاثیر‌‌گذار است که واقعا فرد مبتلا به سوءتغذیه یا اختلالات غذا خوردن باشد اما تغذیه در طبقه متوسط جامعه ما نقشی بر قد ندارد و بلندی افراد حاصل ژنتیک است. زمان شروع بلوغ افراد نیز بر قد تاثیر می‌گذارد. هر چه بلوغ زودتر شروع شود، صفحات رشد استخوانی زودتر بسته می‌شود و ممکن است باعث کوتاهی قد شود. برای به تاخیر انداختن بلوغ از داروهای شیمیایی یا هورمون‌درمانی استفاده می‌شود. در مورد افزایش وزن نیز باید توجه داشت ورزش‌های باشگاهی، هوازی و استقامتی خاصیت چربی‌سوزی دارند و برای افراد کم‌وزن مناسب نیستند. برعکس فیتنس باعث افزایش تن عضلات می‌شود و مناسب تمام افراد است و به شکل‌گیری و تقویت عضلات کمک می‌کند. خانم جهانی البته به وزن طبیعی رسیده‌اند و می‌توانند هر ورزشی از جمله شنا، پیاده‌روی، والیبال، دوچرخه و فیتنس را انجام دهند و منعی برایشان وجود ندارد.
احمد باقری‌مقدم
عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
تاثیر خواب و استراحت بر رشد و نمو
خانم جهانی و بسیاری دیگر از کودکان و نوجوانان ما عادت دارند در ساعات نزدیک به نیمه‌شب به رختخواب بروند. این در حالی است که هرچه سن پایین‌تر باشد، اهمیت خواب در رشد فکری و جسمی مهم‌تر است. اگر عاملی باعث مختل شدن خواب در کودکان و نوجوانان شود، بر تغذیه و رشد جسمی تاثیر منفی دارد. قبل از سن دبستان نیاز کودک به خواب بیش از بالغان است. کودک باید هم خواب نیمروزی داشته باشد، هم شب به طور کامل بخوابد.
کودکان به 10-9 ساعت خواب در طول شب نیاز دارند و والدین باید طوری برنامه‌ریزی کنند که خواب در طول شب برای کودک تکمیل شود. آرام کردن محیط و فراهم نکردن شرایطی که انگیزه بیدار ماندن را در کودک ایجاد کند باعث می‌شود او زودتر و راحت‌تر بخوابد. باید نور محیط و صداها را کم کرد. تلویزیون باید خاموش باشد تا کودک به بهانه تماشای برنامه‌ها بیدار نماند. یک ساعت قبل از خواب باید شرایط محیطی مهیا شود؛ یعنی کودک فعالیت فیزیکی، فکری و هیجانی نداشته باشد و حتی‌المقدور نور محیط کم شود و کودک فعالیت آرام‌بخشی مثل کتاب خواندن یا گوش دادن به موسیقی آرام داشته باشد. این موضوع به کودک کمک می‌کند سر ساعت معینی بخوابد و سر ساعت معینی بیدار شود. نظم در خواب، در کیفیت خواب و رشد کودک تاثیر قابل‌توجهی دارد. البته 30 دقیقه قبل از خواب کودک نباید مواد محرکی مثل شکلات یا ترکیبات کاکائو یا قهوه، چای و نوشابه میل کند و در معرض دود دخانیات باشد زیرا خواب را دچار اختلال می‌کنند. شام باید حتما 3-2 ساعت قبل خواب خورده شود اما پروتئین و چربی آن زیاد نباشد و ترکیبات کربوهیدرات آن بیشتر باشد.
دکتر خسرو صادق‌نیت
عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران