شکستگی لگن خطری است که خانمها و آقایان را در سنین بالا تهدید میکند. فریب نام شکستگی را نخورید، شکستگی لگن در سالمندان از آن بیماریهای جدی است که علاوه بر اینکه با درد زیادی همراه است، تا 80 درصد موارد باعث مرگ میشود. حتی اگر سالمندی در نزدیکتان نیست هم باید باور داشته باشید از رسیدن به دوران سالمندی گریزی نیست و هوشمندانهترین راه این است که با بیشتر کردن اطلاعات خود درباره خطرات احتمالی و راههای پیشگیری از آن هرچه بیشتر سلامت بدن خود را بالا ببرید. لگن از ساختمان استخوان حلقویشکل تشکیل شده که از سمت بالا به ستون مهرهها و از سمت پایین به استخوانهای ران متصل شده است. این حلقه دو استخوان بزرگ و قرینه را در خود جا داده که این استخوانها در قسمت جلو به یکدیگر متصل میشوند و در قسمت پشت نیز استخوان مثلثیشکلی بین آنها قرار میگیرد. درنهایت دو استخوان در طرفین، استخوان جلو و یک استخوان خارجی در پشت به یکدیگر متصل میشوند و حلقهای استخوانی تشکیل میدهند که «حلقه لگن» نامیده میشود. شکستگی لگن در جوانان ممکن است به دلایلی مانند تصادفها، ضربات شدید یا افتادن از بلندی ایجاد شود، اما در افراد مسن داستان کمی متفاوت است؛ سالمندان معمولا بهدلیل ضعیف شدن استخوانها، پوکی آنها و گاهی تنها با ضربات خیلیکوچک دچار شکستگی لگن میشوند. زمین خوردن در اثر نبود تعادل، مشکلات بینایی یا شرایط ناایمن هنگام پیادهروی نیز از دلایل شایع آن در دوران سالمندی است. با درد زیادی همراه است و فرد بعد از اینکه دچار شکستگی میشود، نمیتواند حرکت کند. بهتر است با ایجاد شرایط ایمن برای زندگی سالمندان مانند تهیه واکر یا عصای مناسب برای آنها هرچه بیشتر از بروز انواع شکستگی، بهخصوص شکستگی لگن پیشگیری کرد. با رعایت نکاتی مانند روشن گذاشتن چراغ مناسب در شب یا توجه به لبههای فرش و موکت میتوان از لیز خوردن و شکستگی در سالمندان جلوگیریکرد
شکستگی لگن ممکن است در گردن استخوان ران که بالاترین منطقه استخوان ران و زیر سر استخوان(بخش توپی) منطقه داخلی به نام تروکانتر که کمی دورتر از مفصل لگن است، اتفاق بیفتد. به عبارت دقیقتر، شکستگی ممکن است در حلقه لگن، دو سر استخوانها، مفصل لگن یا مفصل گوی و کاسه ایجاد شود. در شکستگی سر استخوان ران معمولا لازم است مفصل تعویض شود. اگر شکستگی در قسمت کاسه رخ داده باشد، معمولا میتوان با جراحی و ثابت کردن محل شکستگی بیمار را درمان کرد. دررفتگی پایین استخوان ران را هم معمولا میتوان بدون تعویض مفاصل ثابت کرد. در نهایت در هر شرایطی باید با توجه به تشخیص پزشک بهترین درمان انجام بگیرد. همانطور که گفتیم همیشه نیازی به تعویض مفصل نیست، اما در صورت تشخیص پزشک باید حتما این کار انجام شود. در گذشته گاهی برای درمان از کشش استفاده میشد که فرایند درمان طولانی بود، ولی امروزه شیوه جراحی به بهبود سریع بیمار کمک زیادی کرده است. برخی بیماران از جراحی ترس دارند که باید به آنها گفت با پیشرفت علم، جراحی شکستگی لگن تا حد زیادی ایمن است و در کشور ما هم این عمل جراحی در شرایط بسیار مناسبی انجام میشود. در بیشتر موارد بعد از انجام عمل جراحی فرد میتواند به زودی از بستر بلند شود. هدف پزشکان نیز این است که بیمار بعد از آسیب و شکستگی لگن بتواند هر چه سریعتر دوره نقاهت را سپری کند تا درگیر عوامل و بیماریهای جانبی ناشی از بیتحرکی نشود. ماندن بیش از اندازه در بستر خطرات زیادی برای سالمندان ایجاد میکند. ممکن است بیمار با مشکلات جانبی مانند زخم بستر روبرو شود. دراز کشیدن طولانیمدت خطر لخته شدن خون را به دنبال دارد و ممکن است بیمار دچار سکته مغزی یا قلبی شود. عدم تحرک بیمار خطر ابتلا به آمبولی در ریه و مشکلات تنفسی ایجاد میکند. به همین دلیل راه رفتن بعد از عمل جراحی اهمیت ویژهای دارد. برخی پزشکان برای پیشگیری از این مشکلات بعد از عمل داروهای ضدانعقاد خون مانند آسپیرین، وارفارین و... تجویز میکنند، اما راهحل بهتری که ما به سالمندان توصیه میکنیم، راه رفتن بعد از انجام عمل جراحی است. سالمندان عزیز میتوانند بدون نگرانی بعد از انجام عمل جراحی 5/1 ساعت راه بروند. حتی حرکت با صندلی چرخدار نیز میتواند آنها را از خطر انعقاد خون نجات دهد. بنابراین مهم است که بیماران از هر فرصتی برای فعالیت استفاده کنند. در نظر داشته باشید کوچکترین حرکات مانند تکان دادن انگشتان نیز در سلامت بیماران تاثیرگذار است. پوکی استخوان بیماری خاموشی است و علائماش را جز در موارد پیشرفته بروز نمیدهد. به همین دلیل مهم است که گاهی نسبت به خطر ابتلا به آن هشدار بدهیم و نکات مهم و سادهای برای پیشگیری یادآوری کنیم. همانطور که میدانید مصرف شیر اهمیت ویژهای دارد، گاهی میشنویم افراد به علت نگرانی از کیفیت شیر از نوشیدن آن امتناع میکنند که این باور اشتباه و خطرناک است. بهتر است حتما روزی 4 لیوان از شیرهای پاستوریزه موجود در بازار استفاده کنید. ورزش را نیز جدی بگیرید. بهترین توصیه ما ورزش شناست. قانون ارشمیدوس را که به خاطر دارید؛ هنگامی که شما در آب هستید، وزنتان به مقدار قابلملاحظهای کاهش پیدا میکند. به همین دلیل میتوانید سبکبار بپرید و فعالیتها و حرکاتی که نمیتوانید در خشکی انجام دهید، تجربه کنید. فقط این نکته را به خاطر داشته باشید که هنگام انجام حرکات، آب باید تا گردن شما بیاید و نباید در حوضچهای کوچک ورزش کنید. تغذیه هم نقش مهمی در پیشگیری از پوکی استخوان دارد؛ محصولات دریایی را در سفرهتان بگنجانید. گاهی نیاز است با نظر پزشک برای پیشگیری از پوکی استخوان آزمایش تراکم استخوان انجام دهید تا با آگاهی از وضعیت بدن اقدامات لازم انجام بگیرد. مکملها برای جبران سوءتغذیه استفاده میشوند. اگر رژیم غذایی مناسبی دارید، شیر را به وفور در برنامه روزانه خود قرار دادهاید و به میزان مناسب ورزش میکنید، نیازی به استفاده از کلسیمها ندارید، اما اگر تصمیم به مصرف مکملها گرفتید حتما 2 ساعت قبل از خواب از آنها استفاده کنید. بهتر است بعد از استفاده از کلسیم کمی راه بروید تا خطر ابتلا به سنگ کلیه کاهش پیدا کند. بیماری پوکی استخوان بعد از 50 سالگی و با توجه به یائسگی و کاهش توده استخوانی بهدلیل تغییرات هورمونی مانند کاهش هورمون استروژن در خانمها بسیار شایع است، اما آقایانی که سیگار استعمال میکنند هم به میزان زیادی در معرض خطر هستند و ممکن است حتی بیشتر از خانمها دچار شکستگی لگن شوند. تحقیقات زیادی ثابت میکند سیگار احتمال ابتلا به پوکی استخوان را به مقدار قابلتوجهی افزایش میدهد، عواملی مانند بیماریهای گوارشی و سرطانها، مشکلات تیروئید و بیماریهای رودهای که باعث میشوند ویتامینها و کلسیم به مقدار مورد نیاز جذب نشوند هم میتوانند در گروه علل ثانویه جا بگیرند. استفاده از داروهای کوروتونی هم نقش مهمی در ایجاد بیماری پوکی استخوان دارد.
دکتر حسین فائزیپور
جراح استخوان و مفاصل استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران