سلامت روان یا بهداشت روانی به ویژگیهای خاص و پیچیدهای گفته میشود که براساس چند اصل پیش میرود؛ پیشگیری از بروز اختلال و در صورت بروز هر نوع اختلالی پیشگیری از پیشرفت و شدت یافتن علائم آن! این اصول در مورد جانبازان اهمیت بیشتری پیدا میکند زیرا این عزیزان تحتتاثیر مشکلات جسمانی یا درگیریها، استرسها، ناکامیها و بعضی تعارضات هستند که میتواند ذهنیت و سلامت روان آنها را به خطر بیندازد.
چرا سلامت روان جانبازان در خطر است؟
عدهای از جانبازان خاطرات و وقایع خاصی مثل شهادت همرزمان یا نقص عضو و محدودیتهای موجود در اجتماع را تجربه میکنند و دچار مشکلاتی از قبیل اختلال پس از آسیب یا PTSD هستند که باعث میشود بهداشت روانی آنها در مقایسه با سایر افراد جامعه بیشتر در معرض آسیب باشد. گرچه اضطرابها، ناکامیها یا نگاه متفاوت افراد عادی نسبت به این عزیزان به ندرت باعث افتخار و غرور میشود اما در بیشتر موارد احساس دوگانگی و متفاوت بودن با جامعه و افراد معمولی را در پی دارد. این مسائل همگی تهدیدکننده بهداشت روان و سلامت جانبازان است.
اگر آرمانهای فرد جانباز که برای رسیدن به آنها دچار چنین مسائلی شده، با رفتار دوستان و اعضای فامیل یا اطرافیان، بهخصوص فرزندانشان در برخی موارد در تعارض باشد یا اینکه این افراد قدردان رشادت جانبازان نباشند، ممکن است جانباز دچار ضربه روانی و احساس ناخوشایند شود.
برای حمایت از جانبازان چه باید کرد؟
بدیهی است که برای حمایت از این افراد باید از راهکارهای خاص و ویژهای استفاده کرد؛ گروه اول راهکارها بین افراد عادی جامعه و جانبازان مشابه است و شامل تمرینهای بدنی، ورزش، ارتباطات بیشتر با اعضای خانواده، انجام فعالیتهایی که حس مفید بودن ایجاد میکند و انجام فعالیتهای جدید... میشود. جانبازان بهطور خاص با توجه به احساسهای روانی متعالی بیش از سایر افراد عادی جامعه به موارد معنوی اعتقاد دارند. در این گروه از افراد انجام مناسک مذهبی از قبیل ادعیه چه به صورت انفرادی و چه به صورت اجتماعی احساس آرامش ایجاد میکند.
جامعه چه وظیفهای دارد؟
بدیهی است که جامعه هم باید به وظایف خود در قبال جانبازان عزیز عمل کند. برطرف کردن مشکلات معیشتی این افراد و داشتن احساس قدردانی و ارزشگذاری، نه بهعنوان جانباز، بلکه بهعنوان یک قهرمان ملی و تبدیل آنها به الگوهای واقعی، میتواند بسیار کمککننده باشد و از بروز اختلالات روانی یا پیشرفت آنها پیشگیری کند. لازم است مردم جامعه، حس غرور و مفید بودن و تعلق خاطر را در فرد جانباز ایجاد کنند و به این ترتیب است که بهداشت روانی جانبازان تامین میشود.
خانواده چه وظیفهای دارد؟
خانواده هم جایگاه ویژهای در حفظ سلامت روان جانبازان دارد. تقدیر و تمجید از کارهای این افراد از یک سو و مقایسه نکردن آنها با کسانی که صرفا پایههای زندگیشان بر مادیات بنا شده، میتواند احساس خوبی در جانبازان ایجاد کند. برخی ملاحظات رفتاری مثل تایید رفتارهای مناسب و بجا و در نظر گرفتن شخصیت و وضعیت خاص جسمانی، روانی و عاطفی جانبازان و به عبارتی درک آنها، میتواند به پیدایش حس مثبت در آنها کمک کند.
طبیعی است که افراد جانباز نسبت به برخی کارکردها در مقایسه با افراد عادی ناتوانایی دارند و خانواده سالم باید تلاش کند بدون ایجاد حس ترحم و با زیرکی کامل از واگذاری این کارها به جانباز خودداری و به این ترتیب به افزایش سلامت روان او کمک کند.
دکتر حسین ابراهیمیمقدم
روانشناس و عضو هیاتعلمی دانشگاه آزاد