در هفته پایانی فروردین ماه، ایران سوگوار شد چون آذربایجان عزیز عزادار بود و مرثیه فوق به کرات گوش رسید. داستانی حماسی و تلخ از دختری به نام سارا که سیل او را با خود برد.
سیل آذربایجان باز نکتهای مهم را یادآوری میکند که باوجود بحران خشکسالی و آب در کشور نهتنها نباید از کنترل و مدیریت سیلاب غافل شویم که باید از وقوع سیلاب به عنوان ظرفیتی برای مقابله با بحران آب بهره ببریم و از یاد نبریم خشکسالی خود زمینه وقوع تشدید سیل است. تضعیف پوشش گیاهی حوزه آبخیز در زمان خشکسالی باعث میشود حجم و شدت وقوع سیلاب در زمان بارندگیهای گاه به گاه افزایش یابد.
با وقوع خشکسالی و بحران آب و بهتبع آن بروز مشکلات زیستمحیطی، گروهی دانسته یا ندانسته صنعت سدسازی را به عنوان مقصر اصلی این بحران معرفی میکنند، حال آنکه همانطور که در یادداشتهای قبلی هم ذکر کردهام، سدسازی هنر تبدیل تهدید به فرصت است.
متاسفانه در سالهای اخیر حتی متولیان صنعت آب کشور نیز به دفاع از اقدامات انجامشده نپرداختهاند و تقریبا تسلیم جوسازیهای موجود شده و بخشی از پروژههای سدسازی را به تاخیر کشاندهاند.
سیل آذربایجان به ما یادآوری میکند که مخازن سدها ابزار مهمی برای مهار، کنترل و مدیریت سیلاب هستند که البته در تخصیص منابع آب باید مسائل زیستمحیطی را هم مدنظر داشت. نمونه نقش سدها در کنترل سیلاب سیل آذربایجان، سد گلقان در شهرستان بستانآباد است که مدت زیادی از افتتاح آن نمیگذرد. دبی سیل حدود 130 مترمکعب بر ثانیه بوده که براساس گزارشها، هیچ خسارتی به منطقه بستانآباد وارد نشده و سد در اینجا در کنترل سیلاب نقش کلیدی داشته است.
درس بعدی سیل آذربایجان، رعایت حریم رودخانهها و عدم تجاوز به آن است. حادثه پل قلعهزار آذرشهر نشان از اهمیت رعایت حریم بستر رودخانه در زمان طراحی و اجرای راهها و سایر پروژهها دارد و مصیبت وارده به هموطنانی که بهرغم هشدارها خانههای خود را در بستر رودخانه احداث کرده بودند، باز هم نشان داد در اجرای طرحها باید حریم رودخانه محترم شمرده شود تا گرفتار قهر طبیعت نشویم.
خاطرم هست در دهههای 1360 و 1370 که سطح دریای خزر شروع به بالا آمدن کرد، گروهی که ویلاهای خود را در مجاورت دریا ساخته بودند در پی آن برآمدند با استفاده از تمهیداتی مانند به کار گرفتن شمع یا دیوارههای سنگی و... تاسیسات خود را از نفوذ دریا مصون بدارند. ظریفی میگفت: «شما داخل دریا شدهاید، چرا فکر میکنید دریا دارد پیش میآید؟!»
ختم کلام اینکه اگر به جای تجاوز به طبیعت معاشقه با آن را بیاموزیم، به طور قطع زندگیمان در این سرزمین کمخطرتر، پربرکتتر و مهمتر از همه شادتر و مفرحتر خواهد بود.
(1)مرثیهای قدیمی به زبان آذری به معنای سیل سارا را برد.
محمدرضا قائدی
کارشناس صنعت آب