چاقی مفرط یا همان چاقی مرضی در میان بسیاری از مردم روبه گسترش است. شاید در نگاه اول اینطور تصور کنیم که این افراد خود را رها کردهاند و اهمیتی به ظاهر و اضافه وزن خود نمیدهند، در حالیکه بسیاری از آنها مدام در حال امتحان کردن رژیمهای مختلف برای کاهش وزن هستند اما بعضی از بیماران به مرحلهای میرسند که رژیم غذایی اثر چندانی در کاهش وزنشان ندارد و فقط با عمل جراحی میتوانند وزنشان را پایین بیاورند. بهاره رهنما نیز همه راههای کاهش وزن را امتحان کرده و نزدیک به 2 سال طول کشید تا تن به عمل جراحی اسلیو بدهد، ولی او بعد از عمل جراحی بسیار خوشحال و راضی است و از ما خواسته تا تجربهاش را با همتایان خود در میان بگذارد. در این گفتوگو دکتر محمدرضا فرهمند، فلوشیپ جراحی لاپاراسکوپی پیشرفته و درمان چاقی نیز حضور داشتند تا بیشتر ما را با این روش جراحی آشنا کنند.
مادر و دخترم مخالف جراحی بودند ولی چاره دیگری نداشتم
: زمانی که شما کارتان را شروع کردید، اضافه وزن نداشتید. علت افزایش وزنتان چه بود و تابه حال چه کارهایی برای کاهش وزن انجام دادید؟
من در دوران نوجوانی و دبیرستان چاق نبودم. حتی آنقدر لاغر بودم که گاهی باعث نگرانی خانواده میشدم. تا اینکه در 25 سالگی معلوم شد کمکاری تیرویید دارم. البته اضافه وزن بیمار در کمکاری تیرویید جزیی است و باعث 30-20 کیلوگرم اضافه وزن نمیشود ولی افرادی که اضافه وزن دارند، زمانی که معلوم میشود به کمکاری تیرویید هم مبتلا هستند، سعی میکنند برای آرام کردن ذهن این 2 را بههم ربط بدهند. سابقه چاقی در خانواده ما وجود دارد. وزن من مدام در حال افزایش بود و من هم در حال مبارزه با آن بودم. سعی میکردم با رژیمهای مختلف وزنم را کم کنم. بعد از تولد پریا طی یک سال 30 کیلوگرم وزنم را کم کردم. ورزش و پیادهروی را هم فراموش نمیکردم ولی این کارها موثر نبود تا اینکه به فکر گذاشتن بالون معده افتادم. بالون گذاشتم ولی این کار باعث شد مسیر کاهش وزن دشوارتر شود. 10 کیلوگرم با گذاشتن بالون وزن کم کردم ولی با خروج بالون دچار 18 کیلوگرم اضافه وزن شدم. این روش نهتنها موثر نبود، بلکه در طول مدتی که بالون داخل معده من بود، درد زیادی داشتم. از آنجا که آدم صبوری هستم، سعی میکردم تحمل کنم. پزشک معالج قبل از گذاشتن عمل به من گفت که گذاشتن بالون برای فردی مثل شما بیفایده است و حتی بعد از عمل هم توصیه کرد بالون را خارج کنم ولی من سعی میکردم دوام بیاورم، به این امید که نتیجه بگیرم، اما حدود 8 سال قبل دچار افسردگی حاد شدم، بهطوری که برای کنترل آن باید از دارو استفاده میکردم. بعد از آن دیگر نتوانستم رژیم غذاییام را با جدیت ادامه دهم. نهایت کاهش وزنم طی این 8 سال بین 8 تا 10 کیلوگرم و موقتی بود و بعد از مدتی دوباره به وضعیت اول برمیگشتم.
: چطور شد به فکر جراحی افتادید؟
حدود 2 سال قبل از طریق یکی از دوستانم که او هم تحت عمل جراحی چاقی قرار گرفته بود با دکتر فرهمند آشنا شدم، ولی باز هم بهدلیل اخبار بدی که از عمل جراحی چاقی شنیده بودم، تمایلی به عمل جراحی نداشتم. حتی مادر و دخترم هم با عمل جراحی مخالف بودند، اما چاقی واقعا مشکلات زیادی برای من ایجاد کرده بود. نفسنفس میزدم، حملات شبهآسمی داشتم و حتی سال قبل چند بار به متخصص قلب و عروق مراجعه کردم که خوشبختانه مشکلی نبود، ولی امسال مشکل دیگری به مشکلاتم اضافه شد. درد معده بسیار شدید و مشکلات گوارشی پیدا کردم. آنقدر که بعد از خوردن یکی- دو لقمه غذا باید دراز میکشیدم. مشکل اصلی این بود که معده بیش از اندازه بزرگ شده بود.
: برخی از افرادی که چاقی مفرط دارند دچار مشکلات روانی میشوند. شما هم همینطور بودید؟
اضافه وزن هیچ تاثیری در زندگی عاطفی و شخصی من نگذاشته بود و روابط من با مردم و اطرافیان همچنان خوب است و هیچ فیلمی را بهدلیل اضافه وزن از دست ندادم اما مدتی است که به این فکر میکنم اگر دخترم از ایران برود و تنها شوم و کمکی نداشته باشم، ممکن است دچار مشکلات زیادی شوم. تصمیم برای چنین جراحیهایی جسارت میخواهد زیرا تغییری در شیوه زندگی است. البته انتخاب پزشک بسیار مهم است.
: حرف آخر؟
از پس اضافه وزن برآمدن کار بسیار سختی است. مردم عادی وقتی با فرد دارای اضافه وزن برخورد میکنند خیلی راحت میگویند: «نخور»، «کمتر بخور» ولی واقعا اضافه وزن شباهت زیادی به اعتیاد دارد. چنین افرادی مدام گفتوگوی درونی دارند که این غذا را نباید بخورم، چرا خوردم؟ امروز دیگه رژیم را شروع میکنم و...، ولی عمل جراحی اسلیو همه این گفتوگوها و کلنجارها را از بین میبرد. من فکر میکنم همه افرادی که چاقی مفرط دارند باید هر چه زودتر دست بهکار شوند زیرا این نوع چاقی قطعا باعث بیماری و ناتوانی خواهد شد.
جراحی اسلیو موثرتر از بایپس است
: لطفا ابتدا در مورد استفاده از بالون برای درمان چاقی توضیح دهید. به نظر میرسد بیماران زیاد از این روش راضی نیستند.
بالون روشی کاملا موقتی برای کاهش وزن است و هیچ فردی نمیتواند بالون را به مدت طولانی نگه دارد. بالون در معده قرار داده میشود تا حجمی از معده را اشغال کند و فرد نتواند غذا بخورد، اما به محض خروج بالون فرد شروع به خوردن غذا میکند. حتی ممکن است روند غذا خوردن شدیدتر هم شود زیرا بالون باعث افزایش حجم معده میشود.
: جراحیهای مفید برای کاهش وزن کداماند؟
جراحیها 2 گروه هستند؛ جراحیهایی که فقط روی معده انجام میشوند؛ یعنی معده کوچک و اشتهای بیمار کم میشود. در این گروهبندی مهمترین و بهترین عمل جراحی اسلیو است. در عمل جراحی اسلیو معده به شکل موز درمیآید. معده انسان 2 قسمت است؛ قسمتی که شکل بادکنکی است و قسمتی که وظیفه هضم و جذب غذا را برعهده دارد. در عمل اسلیو حجم قسمت بادکنکی کوچک میشود و به 100 تا 150 سیسی میرسد که باعث میشود فرد زودتر سیر شود.
در جراحی نوع دوم مانند دئودنوم سوئیچ، معده و روده بیمار با هم دستکاری میشوند؛ یعنی علاوه بر اینکه فرد مقدار کمتری غذا میخورد، هضم غذا نیز کمتر میشود.
: چرا برای خانم رهنما روش اسلیو را انتخاب کردید؟
انتخاب نوع عمل به چند عامل بستگی دارد. نکته مهم این است که بیمار چقدر اضافه وزن دارد. مثلا اگر میخواهیم 50-40 کیلوگرم وزن بیمار را کاهش دهیم میتوانیم از روش اسلیو استفاده کنیم. بیمارانی داشتیم که اضافه وزن خیلی زیادی داشتند و با اسلیو وزن خوبی بهدست آوردند.
ولی در افراد مبتلا به فشارخون بالا، دیابت، کمکاری تیرویید و نشانگان متابولیک باید جذب غذا هم کاهش یابد بنابراین از جراحیهای نوع دوم استفاده میکنیم. افراد ریزهخوار شیرینیخوار که بهطور مفرط شکلات یا بستنی میخورند از کوچک کردن معده سودی نمیبرند و باید از روشی استفاده کرد تا هضم غذا کمتر شود. خطر عمل جراحی روی معده خیلی کمتر از عمل جراحی توام معده و روده است.
: روشی به نام بایپس روده وجود دارد که در تمام دنیا منسوخ شده ولی هنوز در کشور ما انجام میشود. نظر شما در اینباره چیست؟
بعضی از جراحان سالهاست با این روش جراحی میکنند و حاضر نیستند روشهای جدید را جایگزین کنند. جراحیهای زیادی برای درمان چاقی انجام شده ولی مطالعات، تحقیقات و نتایج نشان داد، بعضی از روشها واقعا برای سلامت بیماران مضر هستند و باید کنار گذاشته شوند. بهطور کلی، علم نشان داده دستکاری روده برای کاهش وزن عوارض زیادی ایجاد میکند. بیشتر غذا در روده جذب میشود و با برداشتن قسمتی از روده در واقع فیزیولوژی بدن بههم میخورد.
: پس روش اسلیو مزیت بیشتری نسبت به بقیه روشها دارد؟
در روش اسلیو زمانی که بیمار بیهوش است بقیه معده با دستگاههای خاصی برداشته و از بدن خارج میشود. در صورتی که در روشهایی مانند بایپس بخش بایپسشده از حفره شکم خارج نمیشود. در روش اسلیو بخشی از معده را خارج میکنند زیرا احتمال دارد در سالهای آینده منگنههایی که به معده زده شده باز شود و دوباره حجم معده افزایش یابد و چاقی فرد برگردد. مزیت دیگر روش اسلیو این است که اگر بیمار در آینده دچار مشکلی شود میتوان به راحتی او را آندوسکوپی کرد ولی در عمل بایپس معده بخش بایپسشده دور از دید و دسترس پزشک است و در صورت بروز مشکل، پزشک از طریق آندوسکوپی دسترسی به آن بخش ندارد.
: بعضی از بیماران به علت ترس از عوارض بیهوشی و آمبولی از انجام عمل جراحی امتناع میکنند. این تصور درست است؟
علم نوین بیهوشی احتمال خطر را بسیار پایین آورده و تقریبا خبر فوتی به دلیل عوارض مرتبط با بیهوشی شنیده نمیشود. در همه افرادی که اضافه وزن دارند، احتمال اینکه دچار آمبولی شوند زیاد است. این آمبولی ممکن است ناشی از نشستن طولانیمدت در یک سفر باشد یا در اثر یک جراحی ساده. علت آمبولی بیحرکتی در اندامهاست، اما برای اینکه این اتفاق هنگام عمل جراحی مانند اسلیو نیفتد برای روز عمل جورابهای مخصوصی به بیماران پوشانده میشود تا جلوی ایجاد لخته گرفته شود. هنگام عمل پمپهایی به ساق پای بیمار بسته میشوند که مانند ماساژور عمل میکنند. داروهای تزریقی ضدلخته نیز تجویز میشود تا زمانی که فرد راه رفتن را شروع کند اما مهمترین نکته راه افتادن زودهنگام بیمار است.
: کدام افراد داوطلب عملهای جراحی چاقی هستند؟
بیمارانی که شاخص توده بدنی بیشتر از 35 دارند، فقط با عمل جراحی میتوانند وزن خود را کاهش دهند، اما افرادی با شاخص توده بدنی 35-30 که به دیابت، فشارخون بالا، وقفه تنفسی هنگام خواب (چنین بیمارانی خروپف دارند و ناگهان خروپف قطع میشود و بیدار میشوند. همچنین هنگام خواب دچار کاهش اکسیژن میشوند و در طول روز خسته و کسل هستند)، افرادی که به حملات شبهآسم و کبد چرب مبتلا هستند نیز در این گروه جای میگیرند.
: آیا افتادگی پوست عارضه همیشگی بعد از کاهش وزن است؟
افتادگی پوست به عوامل متعددی بستگی دارد. هر چقدر سن کمتر باشد، افتادگی پوست کمتر خواهد شد. خانمها بهدلیل نوع بافت پوستی و زایمان، بیشتر از آقایان دچار افتادگی پوست میشوند. افرادی که ورزش میکنند، بهتر میتوانند قوام پوست را حفظ کنند، اما مهمترین عامل ژنتیک است. 2 بیمار را در نظر بگیرید که دچار پارگی یک شکل روی دست شدهاند. بعد از مدتی ممکن است یکی از آنها دچار جوشگاه بدشکلی شود، ولی در نفر دوم فقط تغییر رنگ مختصری باقی بماند.
با کمخوری به وزن ایدهآلتان برسید
چند سال پیش خیلی از افراد برای رهایی از چاقی به عمل بالون پناه میبردند که این عمل در حال حاضر در همه جای دنیا مردود شده، آن هم به این دلیل که عوارض بسیار زیادی داشت. از آن به بعد نیز عملهای جراحی دیگری رایج شد که یکی از آنها کوچک کردن معده است که خیلی از افراد چاق فکر میکنند با این روش دیگر هرگز چاق نخواهند شد، در حالی که واقعا اینطور نیست و بازگشت وزن حتما وجود دارد.
توصیهای که میتوانم در این زمینه داشته باشم این است که افراد چاق سعی کنند عادات و شیوه زندگی خود را در وهله اول تغییر دهند. سپس اعتیاد خود را نسبت به غذاهایی که دوست دارند از بین ببرند زیرا روشهای مختلف جراحی کمکی به آنها نخواهد کرد و قطعا بازگشت مجدد اضافه وزن را خواهند داشت.
ضمن اینکه کاهش وزن بالا آن هم در مدت کم عوارضی مانند لطمه به کبد، کلیه و... را نیز در پی خواهد داشت. به همین دلیل افرادی که تصمیم به رژیم غذایی میگیرند باید انگیزه زیادی برای این کار داشته باشند چرا که این مساله ناخودآگاه روی سیستم عصبی آنها نیز تاثیر خواهد داشت. بهتر است این افراد در درجه اول سعی کنند وزن خود را با روشهای مناسب و منطقی پایین بیاورند و به وسیله ورزش و کمخوری به وزن ایدهآل و ماندگار برسند، بهخصوص آنهایی که بهطور ژنتیکی سوخت کمتری در بدن دارند باید بیشتر مراقب خوراک خود باشند.
عملهای جراحی برای ثابت نگه داشتن وزن هرگز کمکی به افراد نمیکنند و در بیشتر مواقع بازگشت مجدد وزن را در پی خواهند داشت بنابراین سعی کنید با روشهای درست به وزن ایدهآل برسید تا سالمتر هم بمانید.
دکتر تیرنگ نیستانی
متخصص تغذیه
آنچه باید درباره ابزارها، خطرها و اصول کاهش وزن سریع بدانید
کاهش وزن فوری؛ چالشها و چارهها
اگر شما ادعای تبلیغات را باور کنید، کاهش وزن میتواند سریع باشد. رژیمهای مد روز و محصولات لاغری به شما قول لاغری در زمان کوتاه را میدهند. جالب است بدانید فقط در کشور آمریکا، افراد سالیانه حدود 33 بیلیون دلار بابت محصولات لاغری هزینه میکنند، اما کدام یک از این محصولات منجر به کاهش وزن سریع میشود؟ آیا مطمئن هستند؟ و اینکه خطرات اینگونه کاهش وزنهای سریع چیست؟
ابزارهای کاهنده وزن
عموم افراد جامعه میتوانند از طریق برنامه غذایی، افزایش فعالیت روزانه و سوختوساز و کاهش کالری دریافتی کاهش وزن درست و اصولی داشته باشند اما امروزه افراد به دلایل متعدد دنبال کاهش وزن غیراصولی و سریع هستند و در نتیجه بازار کار ارائهدهندگان اینگونه خدمات نیز رونق یافته است. بیشتر ارائهدهندگان خدمات لاغری ادعای کاهش وزن سریع میکنند ولی بهطور کلی، اینگونه خدمات شامل گروههای زیر است:
• رژیم غذایی گرسنگی: بعضی بازیگران هالیوود، رژیمهای بهاصطلاح «پاکسازی» را رایج کردند. اینگونه رژیمها عمدتا بسیار کمکالری و معمولا فقط بر پایه یک گروه غذایی هستند. برای مثال یکی از انواع این رژیمها که به رژیم «لیموناد» مشهور است، صرفا برپایه مایعات و شامل آب، آبلیمو، شربت افرا و فلفل هندی است. اینگونه رژیمها ادعا میکنند اگر شما برای 10 روز این رژیم را پیروی کنید، چند کیلوگرم وزن کم میکنید و کنار آن دستگاه گوارش خود را پاکسازی خواهیدکرد. انواع این رژیمها از سال 1950 میلادی رایج شده و به رژیم سمزدایی نیز مشهور است. در رژیمهای موسوم به پاکسازی از آنجایی که شما کالری بسیار کمی دریافت میکنید، قطعا وزن زیادی از دست خواهید داد ولی کنار آن مقدار قابلتوجهی از عضلات، منابع استخوانی و مایعات بدن خود را از دست میدهید و میزان بازگشت وزن در اینگونه برنامهها بسیار زیاد است. به همین دلیل رژیم توصیهشده از طرف متخصصان تغذیه برای کاهش وزن سریع نیست.
• قرصها و مکملهای لاغری: دهها قرص و مکمل لاغری به شما این قول را میدهند که به کاهش وزن شما سرعت ببخشند. آنها ادعا میکنند این کار را از طریق جلوگیری از جذب بعضی موادمغذی مانند چربیها و افزایش متابولیسم یا چربیسوزی انجام میدهند.
• رژیمهای بسیار کمکالری یا VLCD: یکی از راههای اثباتشده کاهش وزن سریع، رژیمهای بسیار کمکالری تحتنظر متخصص است. رژیمهای بسیار کمکالری رژیمهای غذایی با کالری بسیار پایین یعنی 800 کیلوکالری و کمتر هستند، در حالی که نیاز روزانه افراد عادی بین 2500-2000 کیلوکالری است. به همین دلیل است که رژیم غذایی کمکالری باعث کاهش وزن سریعتری میشود. باید قبل از شروع این برنامه اطمینان حاصل شود که فرد، گزینه مناسبی برای رژیم بسیار کمکالری است. در ضمن باید مطمئن بود که با داشتن این رژیم، فرد همه نیاز به موادمعدنی ویتامینهایش را تامین میکند. این برنامه غذایی برای افراد چاقی مناسب است که با وجود تغییرات در برنامه غذایی و شیوه زندگی خود همچنان اضافه وزن زیادی دارند. با این حال اگر این موارد در مورد شما صدق میکند میتوانید از این نوع کاهش وزن سریع استفاده کنید؛ در زمره افراد با اضافه وزن زیاد(BMI>30) قرار دارید یا با وجود برنامه غذایی و فعالیت فیزیکی دیگر وزن کم نمیکنید، ولی به هرحال باید این برنامه خود را تحتنظر مشاور تغذیه آغاز و پس از پایان دوره (که بهطور معمول تا 12 هفته توصیه شده) وزن خود را بهطور مداوم پایش کنید. این روش برای افراد مبتلا به برخی بیماریها مانند اختلالات تغذیه و صرع مناسب نیست و برای خانمهای باردار و شیرده و کودکان توصیه نمیشود.
خطرهای کاهش وزن سریع
کاهش وزن سریع، آسیبهای متعددی به بدن میرساند. از جمله سنگ کیسه صفرا که بین 25-12درصد افرادی که کاهش وزن سریع در چند ماه داشتهاند، ایجاد میشود کمآبی بدن که میتوان آن را با نوشیدن مایعات فراوان جبران کرد، سوء تغذیه که معمولا به علت دریافت نکردن پروتئین در چند هفته ایجاد میشود، عدم تعادل الکترولیتها که میتواند در موارد نادر منجر به مرگ شود، سردرد، کجخلقی، خستگی مفرط، سرگیجه، یبوست، بههمخوردگی نظم عادت ماهانه، ریزش مو و از دست دادن عضلات. البته خطرات رژیم کاهش وزن در ارتباط مستقیم با طول زمان رژیم غذایی است؛ یعنی شما هرچه زمان طولانیتری رژیم کاهش وزن سریع خود را داشته باشید، میزان آسیبی که به بدن وارد میشود، بیشتر خواهد بود. به همین دلیل این نوع برنامههای غذایی را نباید بیشتر از 12 هفته به صورت مداوم یا متناوب ادامه داد.
اصول کاهش وزن سریع
اگر در حال تلاش برای از دست دادن وزن هستید، تغذیه سالم همراه فعالیت بدنی کلید اصلی آن است. رژیمهای کاهش وزن سریع، آثار منفی خود را دارند ولی حقیقتا از آن سو چاقی هم آثار منفی خود را دارد. به همین دلیل، رژیمهای بسیار کمکالری گزینهای منطقی برای کاهش وزن افراد چاق (با BMI بالای 30) که نیاز به کاهش وزن سریع مثلا برای اعمال جراحی دارند، محسوب میشود. رژیمهای بسیار کمکالری باید حتما تحتنظر متخصص تغذیه برای چند هفته انجام شود. در این نوع رژیم، وعدههای غذایی از نظر ارزش غذایی باید متعادل ولی باکیفیت باشند. رژیمهای بسیار کمکالری میتواند منجر به کاهش 25-15درصد وزن شما طی 12 هفته شود. این موضوع در مورد افرادی است که برنامه کاهش وزن را کامل انجام میدهند.50-25 درصد افراد این برنامهها را کامل نمیکنند و به محض اینکه برنامه غذایی متوقف میشود، وزن آنها به سرعت بازمیگردد. به همین دلیل متخصصان براین باورند که افراد باید پایداری کاهش وزن را در اینگونه رژیمها در نظر داشته باشند و بعد از به پایان رساندن این دوره، بهطور منظم وزن خود را از راه تغییر شیوه زندگی کنترل کنند.
بسیاری از افرادی که دنبال کاهش وزن سریع هستند، خودسرانه اقدام به گرفتن رژیمهای بسیار کمکالری میکنند و معمولا این تصمیم را برای یک هدف کوتاهمدت برای مثال عروسی نزدیکان یا خرید یک لباس ایدهآل، میگیرند. گرسنگی دادن شدید به بدن طبیعتا روش خوبی برای کاهش وزن نیست. با وجود این، اگر شما از سلامت برخوردار هستید، یک دوره کوتاه محدودیت شدید کالری نمیتواند به بدن شما آسیب جدی بزند، اما حتما با متخصص تغذیه مشورت کنید. برنامه غذایی برای رژیم بسیار کمکالری باید شامل همه گروههای غذایی ولی به مقدار کمتر باشد. بعضی افراد رژیم غذایی معمولی خود را متوقف میکنند و صرفا تمام کالری محدود خود را از 1 یا 2 نوع گروه غذایی مانند تکخوری کردن سبزیجات یا تکخوری لبنیات و پروتئین به دست میآورند، ولی این کار بسیار اشتباه و آسیبزننده خواهد بود. از قراردادن پروتئین به میزان کافی (100-70 گرم روزانه)، در برنامه غذایی خود مطمئن باشید زیرا رژیم غذایی با پروتئین کم یا حتی بدون پروتئین یکی از مضرترین انواع رژیم کاهش وزن است. به علاوه، قرصهای مولتیویتامین مصرف و مواد غذایی غنی از پتاسیم مانند گوجهفرنگی، پرتقال و موز به میزان کافی دریافت کنید. همواره به یاد داشته باشید رژیمهای سخت طاقتفرسا، بهندرت موجب کاهش وزن پایدار میشوند. وزن از دست رفته بسیاری از افراد بعد از اتمام این نوع رژیمها به سرعت، برمیگردد بنابراین در صورت لزوم برای کاهش وزن سریع حتما زیر نظر متخصص تغذیه برنامه کاهش وزن خود را ترتیب دهید.
مریم عبادی
کارشناس ارشد رشته چاقی و مدیریت وزن از انگلستان
پرنیان پناهی
محبوبه ریاستی