روز 7 آوریل مصادف با سالروز تاسیس سازمان جهانی بهداشت (WHO)، در همه کشورها به عنوان روز جهانی بهداشت نامگذاری شده و از سال 1950 این روز همه ساله گرامی داشته می شود. در کشور ما نیز به همین مناسبت، در طول هفته سلامت که از سال 1393 از اول تا هفتم اردیبهشتماه برگزار می شود، مقرر شده است که برنامههای ویژهای به منظور ارتقای سواد عمومی و فرهنگ سلامت مردم برگزار شود. هرسال بنا به وضعیت بیماریها و مشکلات بهداشتی جهان، کشورهای عضو سازمان بهداشت جهانی تصمیم میگیرند یک شعار جدید را برای این روز انتخاب کنند و شعار امسال «غلبه بر دیابت» است. برنامههای هفته سلامت نیز با محوریت این شعار و این بیماری اجرا خواهد شد. آمار بالای این بیماری در ایران ضرورت آگاهسازی مردم را ایجاب میکند و توجه به رژیم غذایی و ورزش را در جلوگیری از ابتلا به آن گوشزد میکند؛ مواردی که عمدتا به سبک زندگی ما مربوط هستند. به همین بهانه در «درمانگاه» این هفته با دکتر محمدرضا مهاجریتهرانی، فوقتخصص غدد و متابولیسم و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران، درباره دیابت نوع2، عوارض و راههای پیشگیری و کنترل آن گفتوگو کردهایم. با ما همراه شوید.
چه تفاوتی بین دیابت نوع1 و نوع2 وجود دارد؟
در دیابت نوع1 لوزالمعده توانایی تولید انسولین را ندارد، علائم ناگهانی است و بیشتر مبتلایان کودک یا نوجوان هستند. ارث و تا حدودی عوامل محیطی هم در بروز آن نقش دارند. دیابت نوع1 قابل پیشگیری نیست و تعداد مبتلایان به آن هم بسیار کمتر از مبتلایان به دیابت نوع2 است. در بیشتر محافل پزشکی بحث معمولا پیرامون دیابت نوع2 است که میتوان جلوی آن را گرفت یا لااقل سن ابتلا را به تاخیر انداخت. در دیابت نوع2 لوزالمعده انسولین تولید میکند ولی مقدار آن کافینیست یا بدن توانایی استفاده از آن را ندارد. مبتلایان به دیابت نوع2 بسیار زیادند. در دیابت نوع2 نیز نقش ارث بارز است ولی عواملی مانند چاقی، سن بالای 40 سال، فشارخون بالا، سابقه دیابت بارداری، مصرف کورتون و سابقه سکته قلبی و مغزی زمینه را مستعد میکنند. مشاهده میکنید که غیر از ارث، بقیه موارد تقریبا قابل پیشگیری و کنترل هستند.
بروز دیابت ناگهانی است یا تدریجی؟
در دیابت نوع2 متاسفانه بیماری سالها خاموش میماند؛ یعنی بیمار قندخون بالا در حدود 180 تا 200 میلیگرم در دسیلیتر دارد و قند در حال تخریب عروقریز و اعصاب در چشمها و کلیههاست ولی بیمار متوجه آن نمیشود تا اینکه ناگهان پرسروصدا میشود و بیمار را به سوی پزشک ارجاع میدهد. این عوارض درازمدت هستند و عوارض کوتاهمدت هم برای بیماران مشکل ایجاد میکنند.
دیابت با چه علایمی بروز میکند؟
علامت عمدهاش، تکرر ادرار و تشنگی است. بعضی از بیماران کاهش وزن و ضعف قوای جسمانی دارند ولی چنین علائمی حکایت از این دارد که خیلی گذشته و بیمار باید خود را برای مصرف مادامالعمر دارو یا انسولین آماده کند و در صورتی که احتیاط نکند، باید منتظر عوارض کوتاهمدت و بلندمدت آن باشد.
علائم بیمار در چه میزان از قندخون بروز میکند؟
برای علامتدار شدن بیماری، الزاما قندخون نباید از 180 میلیگرم در دسیلیتر بیشتر باشد. بعضی از بیماران در کمتر از این مقدار هم علامت میدهند و بعضی دیگر هم در بیشتر از این مقدار.
عوارض کوتاهمدت دیابت چیست؟
2 نوع عارضه کوتاهمدت داریم؛ هیپوگلیسمی یا کاهش قندخون و هیپرگلیسمی یا افزایش قندخون. البته این 2 حالت همانطور که گفتم معمولا در اثر بیاحتیاطی و بیدقتی بیمار رخ میدهد.
منظورتان از هیپرگلیسمی چیست؟
افزایش شدید قند خون. ببینید، قندخون در اثر ناپرهیزی یا فراموش کردن و تاخیر انداختن مصرف دارو و انسولین بالا میرود. وقتی قند وارد سلولها نمیشود و در خون باقی میماند، سلولها گرسنه میشوند و انرژی کافی دریافت نمیکنند و بیمار دچار خستگی و بیحالی میشود. در بیمارانی که از دیابت خود آگاهی ندارند، تداوم این حالت باعث کاهش وزن میشود. قند زیادی در خون، وارد کلیهها شده و از ادرار دفع میشود ولی کلیهها برای اینکه بتوانند ادرار غلیظشده را از بدن خارج کنند، مقداری از آب بدن را جذب میکنند تا بتوانند این کار را انجام دهند. پس بدن فرد با کمآبی مواجه میشود که باز هم برای جبران کمآبی، بیمار میزان مصرف نوشیدنی خود را بالا میبرد. این افراد بیشتر مستعد عفونت ادراری یا عفونت سایر اندامها در بدن هستند. عارضه بعدی کوتاهمدت، کاهش قندخون است.
و هیپوگلیسمی چطور؟
آن هم یعنی افت ناگهانی قند خون. بیمارانی که دارویی مانند گلیبنگلامید مصرف یا انسولین تزریق میکنند، ممکن است گاهی به طور ناگهانی قندخونشان به کمتر از 70 میلیگرم در دسیلیتر برسد. اگر کاهش قندخون به سرعت جبران نشود، منجر به کاهش سطح هوشیاری، تشنج و بیهوشی خواهد شد. علت افت قندخون همیشه مصرف دارو نیست. بیمارانی که مصرف غذا را به تاخیر میاندازند یا میانوعده نمیخورند، فعالیت فیزیکی بیش از حد دارند، مواد نشاستهای کمی مصرف میکنند، دوز داروی مصرفیشان بالاست، به اشتباه انسولین زیاد تزریق کردهاند یا دچار مشکلهای کلیوی و کبدی هستند (کبد و کلیه نقش تصفیه دارو را در بدن دارند) هم ممکن است دچار افت قندخون شوند.
مهمترین توصیهای که میتوانید در خصوص کنترل یا پیشگیری از دیابت داشته باشید، چیست؟
در سال گذشته، شعار روز جهانی دیابت این بود که «زندگی سالم از صبحانه آغاز میشود»؛ پس رژیم غذایی مناسبی داشته باشید و جلوی چاق شدنتان را بگیرید. انجام فعالیت بدنی برای همه افراد، چه سالم و چه مبتلا به دیابت، ضروری است. اگر دارویی مصرف یا انسولین تزریق میکنید، حتما به دوز و زمان مصرف دارو توجه کنید. مواد دخانی را کنار بگذارید. افراد در معرض خطر یعنی کسانی که دچار فشارخون بالا هستند، سابقه دیابت فامیلی دارند و... حتما باید دستگاه گلوکومتر تهیه کنند و گاهی قندخون را اندازه بگیرند. اگر قندخون ناشتا بیشتر از 100 میلیگرم در دسیلیتر بود، به متخصص غدد مراجعه کنند. با اندازهگیری دورهای هموگلوبین ایوانسی (HbA1C) بهعنوان شاخص کنترل قندخون، کنترل چربیخون، کنترل فشارخون و مراجعه سالانه به چشمپزشک میتوان از بروز عوارض دیابت پیشگیری کرد.
پرنیان پناهی