یکی از مولفههای اصلی زیبایی،تناسب اندام است. دستیابی به تناسب اندام مستلزم پایبندی به رژیم غذایی سالم و تحرک بدنی کافی است. اما حصول این دو پیششرط در برخی از شغلها چندان آسان و در دسترس نیست؛ از جمله، مشاغلی مانند پرستاری که مستلزم شببیداری و شیفتکاری است...
«تا به حال به این نکته توجه کردهاید که چرا بیشتر پرستاران و افرادی که در شیفت شب کار میکنند، با مشکل اضافهوزن یا کندی کاهش وزن مواجه هستند؟ آیا میدانید یکی از بزرگترین مشکلاتی که برای پرستاران یا افرادی که به صورت شیفتی، مخصوصا در شیفت شب کار میکنند (از ساعت 6 عصر به بعد)، ابتلا به چاقی و اضافه وزن است؟ به نظر شما، مشکل کجاست؟ مشکل، کاهش میزان سوخت و ساز بدن در طول شب است. به عبارت سادهتر، پرستاران یا افرادی که در شیفت شب کار میکنند، وعده اصلی غذایی خود را به صرف شام اختصاص میدهند و معمولا در زمان صرف ناهار، خواب هستند. بهتر است بدانید پایین بودن متابولیسم بدن در شب، باعث تبدیل حجم زیادی از غذا به چربی در بدن خواهد شد. یعنی کالری دریافتی از طریق وعده غذایی شام، به جای اینکه جذب بدن شود و به افزایش متابولیسم کمک کند، به شکل چربی درمیآید و فرد را دچار اضافهوزن و چاقی میکند. به همین دلیل هم ما با شیوع چاقی میان افرادی مانند پرستاران که در شیفت شب کار میکنند، مواجه هستیم». این جملهها، بخشی از گفتههای دکتر حسین ایمانی، متخصص تغذیه و عضو هیات علمی دانشگاه علومپزشکی تهران درباره رژیم غذایی پرستاران در آستانه روز پرستار بود که در ادامه گفتوگو با او به نکات جالبتری پی بردیم.
آیا اضافهوزن شیفتکاران به کاهش فعالیتهای شبانهشان ربطی ندارد؟
چرا، دقیقا یکی از دلایل چاق شدن پرستاران، کمتر بودن میزان فعالیت شبانه آنها نسبت به فعالیت روزانهشان است. از طرف دیگر، پرستاران و سایر شیفتیکارها، برای بیدار و هوشیار بودن در طول شب به مصرف غذاهای چرب و قندی (مانند کیک، کلوچه، گز، سوهان، شکلاتها، شیرینیهای خامهای و...) روی میآورند که این خوراکیها هم حجم بالایی از کالری را به بدن آنها میرساند. به علاوه، همین عادت غذایی بین پرستاران و افراد مشغول در شیفت شب باعث افزایش شیوع ابتلا به کبد چرب در آنها میشود. به عبارت سادهتر، کاهش فعالیت فیزیکی کنار افزایش مصرف غذاهای حجیم، چرب و شیرین، زمینه را هم برای اضافهوزن و هم برای ابتلا به کبد چرب در پرستاران فراهم میکند. متاسفانه، برخی از پرستاران تنها از مصرف غذاهای چرب پرهیز میکنند و نمیدانند قندها هم میتوانند به اندازه چربیها در به خطر افتادن سلامتشان دخیل باشند.
چگونه؟
قندها میتوانند در بدن به تریگلیسرید تبدیل شوند و احتمال ابتلا به کبد چرب را افزایش بدهند. به همین دلیل هم متاسفانه حدود 80درصد از افراد چاق و دارای اضافهوزن از بیماری کبد چرب هم رنج میبرند که روی آوردن به مواد غذایی قندی میتواند یکی از دلایل ابتلا به این بیماری باشد.
آیا میتوان مصرف چای و قهوه را برای بیدار ماندن در طول شب به جای قندها و چربیها به پرستاران توصیه کرد؟
نه چندان، راستش را بخواهید، عادت به مصرف نوشیدنیهای حاوی کافئین بین پرستاران به وفور به چشم میخورد. این در حالی است که قهوه و چای در روزهای ابتدایی مصرف میتوانند کمی سوخت و ساز بدن را بالا ببرند و باعث هوشیاری فرد شوند اما بدن ما به مرور زمان با این ماده غذایی تطبیق پیدا میکند و دیگر اثر اولیه را از آن نمیگیرد. از این رو، فرد به مصرف هر چه بیشتر چنین نوشیدنیهایی برای رسیدن به پاسخ روزهای اول، گرایش پیدا میکند؛ غافل از اینکه زیادهروی در مصرف کافئین میتواند تپش قلب، افزایش فشار خون و خطر ابتلا به بیماریهای قلبی را در پی داشته باشد. پرستارانی که داروهای فشار خون استفاده میکنند هم که باید از زیادهروی در مصرف چای و قهوه خودداری کنند. ما تنها استفاده از 1 یا 2 فنجان قهوه و چای را در طول بیداری شب برای افرادی که شیفت شب کار میکنند، مجاز میدانیم. از طرف دیگر، ما ایرانیها عادت به مصرف چای و قهوه با شکر، قند و سایر شیرینکنندهها داریم که این عادت هم میتواند روند افزایش وزن یا ایجاد اختلال در کاهش وزن پرستاران را همراه داشته باشد.
در مورد مصرف غذاهای شبانه چه توصیهای دارید؟
باید حجم روغن و چربی در غذاهای شبانه پرستاران یا افرادی که در شیفت شب کار میکنند، کاهش پیدا کند و روغنهای غیراشباع گیاهی، جایگزین روغنهای حیوانی و چربیهای اشباع شوند. گوشتهای سبکتر و کمحجمتری مانند گوشت مرغ، پرندگان و ماهی، جای گوشت پرچرب قرمز را در وعده شام آنها بگیرند. از آنجایی که سرعت انتقال چربیها از معده به روده پایین است، شانس کاهش بازده کاری پرستارانی که در طول شب از غذاهای پرچرب استفاده میکنند، بیشتر خواهد بود. حتما باید نصف بشقاب غذایی این افراد به سبزیجات خام یا بخارپز اختصاص داده شود. سسهای پرچرب سالاد، جای خود را به آبلیموی تازه و کمی روغن زیتون بدهند. در نهایت هم نوع غلات مصرفی آنها اصلاح شود تا سنگینی و خوابآلودگی ناشی از پرخوری سراغشان نیاید.
منظورتان از اصلاح نوع غلات مصرفی چیست؟
یعنی بهتر است برنج، نان و ماکارونی با آرد سفید، با حجم بسیار محدودی در برنامه غذایی این افراد جای بگیرند و غلات قهوهای یا سبوسدار جای ثابتی در وعده شام پرستاران پیدا کنند. غلات سبوسدار، حاوی فیبر بالایی هستند و قند آنها با سرعت کمتری در بدن آزاد میشود. در نتیجه، برای مدت طولانیتری فرد را سیر نگه میدارند. این در حالی است که قند موجود در کربوهیدراتهای ساده مانند قند، شکر و مربا به سرعت جذب بدن و باعث آزاد شدن انسولین میشود. به همین دلیل هم احساس گرسنگی بعد از خوردن چنین غذاهایی، زودتر سراغ فرد خواهد آمد. حبوبات و سیبزمینی هم میتوانند گزینههای خوبی برای گنجاندن در شام پرستاران باشند.
توصیه شما برای بیدار و هوشیار ماندن در طول شب بدون ایجاد مشکلاتی که نام بردید، چیست؟
مهمترین توصیه، مصرف میوههای آبدار، تازه و آبمیوههای صددرصد طبیعی است. این خوراکیها حجم بسیار بالایی از ویتامینها و آنتیاکسیدانها را در خود جای دادهاند و باعث ایجاد شادابی در کنار از بین رفتن حس خوابآلودگی در فرد میشوند. این در حالی است که پرستاران باید به شدت از مصرف آبمیوههای صنعتی حاوی قند فراوان به دلایلی که عنوان کردیم، خودداری کنند. نوشیدن آب کافی در طول شب، قدم زدن و پرهیز از نشستنهای طولانیمدت هم علاوه بر اینکه خواب این افراد را میپراند، جلوی افزایش وزنشان را هم میگیرد.
حرف آخر؟
از آنجایی که مصرف لبنیات میتواند ترشح سروتونین را در مغز افزایش دهد و باعث ایجاد حس آرامش و شلی عضلات شود، استفاده از ماست، دوغ و شیر برای افرادی که نیاز به هوشیاری در طول شب دارند، توصیه نمیشود. از نظر طب سنتی هم طبع سرد این خوراکیها باعث شلی عضلات و ایجاد حس کرختی میشود. از این رو، اگر این افراد تمایل به مصرف لبنیات در طول شب داشتند، باید آنها را در حجم محدود و با ترکیبهایی مانند نعناع، زیره، کشمش، عسل یا خرما که طبع گرمی دارند، استفاده کنند تا باعث تعدیل طبع آنها شوند. تحرک، مهمترین و بهترین کار برای پیشگیری از خوابآلودگی و ابتلا به اضافهوزن در پرستاران است. این افراد میتوانند 10 دقیقه در هر یک ساعت، به محوطه بیرونی بروند و با سرعت متوسط، پیادهروی کنند.
ندا احمدلو