این روزها ورود ویروس کرونا به کشور آنقدر همه را غافلگیر کرده که تصمیمات گرفتهشده در این زمینه یا قاطعانه نیست یا با تغییرات مواجه میشود.
به گزارش «سلامت»، رئیس ستاد ملی مبارزه با ویروس کرونا که وزیر بهداشت است، به شدت از غیرعادی تلقی کردن این بیماری از سوی بخشی از مردم و حجم بالای مسافرتها گلایه میکند و میگوید: «بارها از مردم تقاضا کردهام بار ما را اضافه نکنند، ما در شرایط بسیار سختی به هموطنان خدمات میدهیم. کادر درمانی با بیشترین مشکلات، شبانهروز در حال خدمت هستند ولی متاسفانه برخی هموطنان با نشنیدن پیامها و توصیههای ما، کار را برای خودشان و همکارانمان سختتر میکنند. این اولین گلایه شدید من از کسانی است که سفرهای خودشان را شروع کردند.» سعید نمکی با بیان اینکه امسال سالی استثنایی است، میافزاید: «از مردم تقاضا دارم با این سال بهصورت استثنایی رفتار کنند تا در کنترل و درمان بیماری کرونا با سرعت قابلقبول موفق شویم.»
دستورات متناقض از بالا، رفتارهای عادی از پایین
دستورات متناقض و برخی ناهماهنگیها میان ستاد مرکزی مقابله با کرونا با ستادهای استانی نشان میدهد در درجه اول این خود مسوولان هستند که هنوز به عمق جدی بودن این ویروس پی نبردهاند یا همچنان در مورد حاد بودن وضعیت فعلی در تردید به سر میبرند. نمونه آن اعلام وضعیت فوقالعاده در برخی استانها از سوی دانشگاههای علوم پزشکی و عدم تمکین سایر نهادهای استانی است، مثلا دانشگاههای علوم پزشکی استانهای شمالی مانند مازندران و گیلان از چند روز قبل خواهان این هستند که مسیرهای منتهی به این استانها روی مسافران بسته شود اما نهادهایی مانند راهداری و پلیسراه که وظیفه بستن مسیرها برعهده آنهاست از اجرای این درخواست امتناع میکنند و همچنان مسافران در این مسیرها در حال تردد هستند و کار به جایی میرسد که مردم بومی اقدام به بستن راهها میکنند.
اما این روزها که شیوع کرونا در کشور روند صعودی دارد و همه استانها را درگیر خود کرده، مسوولان وزارت بهداشت و ستاد ملی مبارزه با کرونا به شدت مردم را به رعایت دستورالعملهای صادرشده توصیه میکنند و از حجم بالای مسافرتها به استانها و شهرهای آلوده و منشاء این ویروس به شدت گلایه دارند و از مردم میخواهند این ویروس را جدی بگیرند. در عین حال که این گلایهها به حق است و مردم باید مصوبات ستاد ملی را به مثابه دستور قانونی و حتی واجب شرعی مدنظر قرار دهند، میتوان برخی گلایهها را نیز به این ستاد وارد دانست و این سوال را مطرح کرد که چرا به زعم مسوولان مردم این بیماری را هنوز جدی نگرفته و با آن استثنایی برخورد نمیکنند؟ در واقع به مصداق ضربالمثل «یک سوزن به خودت بزن یک جوالدوز به دیگران» با ذکر چند نمونه میتوان نشان داد که اتفاقا این مسوولان هستند که این بیماری را جدی نگرفتهاند یا هنوز مرددند که آن را جدی بگیرند یا نگیرند.
نمونه اول: چندی پیش و در حالی که مسوولان ستاد ملی مبارزه با کرونا به مردم توصیه میکردند تعطیلات مدارس و دانشگاهها را به معنی رفتن به مسافرت، آن هم به استانهای شدیدا آلوده به کرونای گیلان و مازندران تلقی نکنند، کمیسیون تلفیق مجلس در تصمیمی متناقض از تصویب ۶۰ لیتر بنزین نوروزی برای مردم خبر داد. ازاینرو، پیشنهاد کمیسیون تلفیق مجلس که برای ایام نوروز بنزین بیش از سهمیه معمولی در نظر گرفته شود، به وسوسه برای این سفرها دامن زده است.
این موضوع به این معناست که حتی مسوولان مرتبط، مسوولان غیرمرتبط را نسبت به ابعاد خطرناک، جدی و استثنایی این ویروس آگاه و توجیه نکرده بودند و این نشان میدهد فرماندهی واحد در این موضوع نتوانسته سایر نیروها و نهادها را به خوبی توجیه و هدایت کند. البته در تازهترین خبر درباره بنزین نوروزی علی ربیعی، سخنگوی دولت روز دوشنبه 19 اسفندماه درباره اختصاص سهمیه بنزین نوروزی و زمان واریز آن به کارتهای سوخت گفت: «اختصاص سهمیه بنزین نوروزی در بحث بودجه سال آینده مطرح شده اما بودجه هنوز به تصویب نهایی مجلس نرسیده و قطعا شامل ایام نوروز 99 نخواهد شد.»
نمونه دوم: اتخاذ تصمیمات متناقض با فاصله زمانی کوتاه در مورد تعطیلی یا کاهش ساعت کاری ادارات است. این اتفاق بهویژه در مورد استان تهران، قم و البرز رخ داد و برای استان تهران 3 دستور متفاوت و متناقض با هم به فاصله چند ساعت از یکدیگر اتفاق افتاد؛ ابتدا خبر از بازگشت ساعت کاری ادارات به حالت عادی داده شد، سپس از برقراری مصوبه پیشین مبنی بر ادامه کاهش ساعت کاری ادارات خبر داده شد و در نهایت دوباره اعلام شد این ساعت به حالت عادی برگشته است.
بنابراین تهرانیها در این مدت شاهد بیتدبیری و اختلاف سلیقه مسوولان در افزایش و کاهش ساعات کاری بودهاند، این در حالی است که علیرضا زالی، رئیس ستاد فرماندهی مدیریت بیماری کرونا در کلانشهر تهران تاکید میکند کاهش حضور و ترددها در سطح شهر باید بهطور قابلتوجهی اجرا شود ولی به نظر آن چیزی که در سطح شهر میبینیم نیازمند مداخلات بیشتری است که با اقدامات موثرتر در این زمینه میتوانیم در جهت کاهش بار بیماری اقدام کنیم.
زالی میگوید: «با توجه به هشدارهای دادهشده و شرایط اخیر انتظار داشتیم میزان ترددها در سطح شهر کاهش محسوسی داشته باشد که متاسفانه شرایط آنگونه که انتظار داشتیم نبود و این مساله نشاندهنده این است که متاسفانه هنوز مردم به طور جدی ملاحظات بهداشتی را رعایت نمیکنند.»
افزایش و کاهش 3 باره ساعات اداری تهران در کمتر از یک روز
روز پنجشنبه 15 اسفندماه بازگشت ساعات کاری ادارات تهران به حالت عادی اعلام شد و رئیس ستاد فرماندهی عملیات مقابله با کرونا در شهر تهران از افزایش ساعات کاری کارمندان خبر داد و گفت: «کارمندان باید شیفتی شوند و با مرخصیها موافقت شود تا شاهد کاهش رفتوآمدها در سطح شهر باشیم.» اما چند ساعت بعد حوالی ۱۲ بامداد ستاد فرماندهی عملیات مقابله با کرونا در تهران مصوبه قبلی خود را لغو و اعلام کرد مصوبه قبلی ستاد فرماندهی مدیریت بیماری کرونا در کلانشهر تهران مبنی بر کاهش ساعات کاری ادارات تهران تا ساعت ۱۳ پابرجاست.
اما باز هم اتفاق عجیبی رخ داد و ساعت ۱۰ صبح جمعه 16 اسفندماه انوشیروان محسنیبندپی، استاندار تهران باز هم از افزایش ساعات کاری ادارات تهران خبر داد و گفت: «از روز شنبه 17 اسفند ساعت اداری در استان تهران به حالت عادی برگردانده خواهد شد اما کارمندان ادارات بنا به تصمیم مدیران بهصورت چرخشی شیفتبندی و در محل کار خود حاضر میشوند و به این ترتیب باید روند مرخصی و استفاده از ظرفیت دورکاری در ادارات تسهیل شود.» هرچند بنابر اعلام منابع آگاه مسوولان بهداشتی استان تهران به منظور کاهش ترددها با کاهش ساعات کاری و حضوری شیفتی کارمندان موافق هستند، استانداری موافق افزایش ساعات کاری است و این 3 بار اعلام تغییر ساعات اداری نتیجه این اختلاف سلیقههاست.
البته ناگفته نماند علیرضا زالی، رئیس ستاد فرماندهی عملیات مقابله با کرونا در شهر تهران همان زمان مخالفت خود را با برگشت ساعات کاری ادارات به روال عادی اعلام کرد و گفت: «از نظر علمی و فنی مخالف برگشت به ساعات کار عادی ادارهها هستیم زیرا کاهش ساعت کاری با هدف صیانت از سلامت آحاد شهروندی، کاهش سرایتپذیری و کاهش تردد در سطح شهر انجام شد بنابراین با توجه به اینکه شرایط تغییر چشمگیری نداشته و امکان بروز خطر و ابتلا کمافیسابق وجود دارد ما مخالف تغییر ساعت کاری هستیم.»
لغو تعطیلی روز شنبه در قم و البرز پس از اعلام رسمی
ماجرا تنها به سوءمدیریت کرونایی در تهران ختم نمیشود و در استانهای دیگر مانند قم هم شاهد این بیتدبیریها هستیم. روز پنجشنبه 15 اسفندماه حوالی ساعات ۱۲ ظهر ستاد پیشگیری و پاسخ به بحران قم تعطیلی سراسری شنبه را در قم اعلام کرد. با اعلام این ستاد، شیوع گسترده کرونا و رشد صعودی این بیماری و همچنین تعطیل بودن روز یکشنبه و جمعه و از دیگر سو اجرای طرح گندزدایی از معابر باعث شد مسوولان استان قم تصمیم به تعطیلی سراسری قم بگیرند.
اما ساعت ۱۹:۳۰ روز جمعه 16 اسفندماه تصمیم تعطیلی روز شنبه که در ستاد پیشگیری و پاسخ به بحران قم اتخاذ شده بود، توسط همین ستاد لغو شد و به کاهش ساعات کار تغییر یافت و ستاد پیشگیری، هماهنگی و فرماندهی عملیات پاسخ به بحران استان قم با صدور اطلاعیه با عنوان «اصلاحیه» اعلام کرد: «با تصویب ستاد پیشگیری، هماهنگی و فرماندهی عملیات پاسخ به بحران استان قم ساعات کاری دستگاههای اجرایی استان و بانکها به غیر از دستگاههای امدادی، اورژانسی و واحدهای عملیاتی دستگاههای خدماتی تا پایان هفته آینده (از روز شنبه ۱۷ لغایت پنجشنبه ۲۲ اسفند ماه) از ساعت ۰۸:۳۰ تا ۱۳:۳۰ خواهد بود و به این وسیله تعطیلی روز شنبه ۱۷ اسفند ماه ملغی می شود و دستگاههای اجرایی در خدمت مردم خواهند بود.» استان البرز هم شاهد ضعف مدیریتی است و مسوولان استانی خود مصوبه تعطیلی را مجدد لغو کردند. حوالی ساعات ۱۷ روز پنجشنبه 15 اسفندماه علی درویشپور، معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار البرز از تصمیم ستاد مدیریت کرونا برای تعطیلی ادارات در استان خبر داد.
وی گفت: «طبق تصمیم ستاد مدیریت کرونا، به جز دستگاههای خدماترسان و مراکز درمانی، تمامی ادارات، بانکها و نهادهای البرز در روز شنبه ۱۷ اسفند ماه تعطیل هستند و این تصمیم بنا به درخواست دانشگاه علوم پزشکی و با موافقت استاندار البرز برای حفاظت از سلامت شهروندان گرفته شده است.»
بامداد جمعه 16 اسفندماه با توجه به تصمیم ستاد فرماندهی عملیات مدیریت و مقابله با کرونا در تهران مبنی بر عادی شدن ساعات کاری، علی درویشپور با لغو مصوبه قبلی اعلام کرد: «طبق بررسیهای نهایی و با هدف ایجاد وحدت رویه بین استانهای کشور و انسجام در شبکه و ساختار اداری تمام استانها، از روز شنبه ۱۷ اسفندماه فعالیت و روند کار ادارات به حالت عادی باز خواهد گشت.» وی افزود: «این تصمیم به جهت حفظ و انسجام اداری مانند استانهای قم و تهران که از نظر بیماری کرونا وضعیت متفاوتتری از لحاظ شیوع و درگیری با این بیماری دارند اتخاذ شده است.»
نمونه سوم: در این روزها مسوولان همواره مردم را به سفر نکردن توصیه کردند و با وجود مشاهده رفتار نادرست مردم تا زمانی که وضعیت در استانهایی که با حجم بالای مسافر مواجه بودند، حاد نشده بود، از اتخاذ سیاستهای قهری و اجباری پرهیز کردند، در حالی که مدیریت بحران حکم میکند قبل از حاد شدن شرایط، با پیشبینیهای درست از آینده، زمینههای رسیدن به آن وضعیت را به هر وسیله، ازجمله اجبار قانونی و مشروع از بین ببرند اما تازه از چند روز گذشته بود که مسوولان خبر از بسته شدن جادههای پرتردد دادند و این دیر عمل کردن در وضعیت فعلی تفاوت چندانی با عمل نکردن نداشت. البته ممنوعیت سراسری سفرهای نوروزی هنوز به طور رسمی اعلام نشده و اجرای آن جدی گرفته نمیشود، در حالی که قرنطینه کردن شهرهای بهشدت آلوده و کنترل رفت و آمد شهروندان به این شهرها از راهکارهایی است که سازمان جهانی بهداشت برای مهار ویروس کرونا توصیه میکند و تجربه کشور چین به عنوان کانون اصلی شیوع کرونا موثر بودن این اقدام را تایید کرده است.
اما همه این اتفاقات حکایت از نهایت ناهماهنگی و بیتدبیری و عدم ارتباط موثر میان ستاد مرکزی مقابله با ویروس کرونا با ستادهای استانی دارد و این مساله را به اذهان متبادر میکند که شاید مسوولان خود به استثنایی بودن این سال و جدی بودن این ویروس پی نبردهاند و باید ابتدا آنها را توجیه کرد.
مسوول مدیریت بحران کیست؟
حال وقتی مرکز مدیریت بحران کشور که رئیس آن هم مبتلا به کرونا شده، به مثابه مغز حکمرانی در این وضعیت و در این موضوع خاص چنین الگویی از حکمرانی و تصمیمگیری را به نمایش میگذارد و نمیتواند هشدارهای جدی و حاد بودن وضعیت را به سایر نهادهای مرتبط با خود ارسال کند چگونه انتظار دارد مردم استثنایی رفتار کنند و با جدیت به مقابله با این ویروس بپردازند؟
درواقع مدیریت بحرانی که عمل درست را بهموقع انجام ندهد(بستن دیرهنگام جادهها) یا برعکس خود شرایط را عادی جلوه دهد(بازگشت ساعت کاری ادارات به حالت عادی) گویی خودش وضعیت را عادی تلقی کرده و نمیتواند مردم را به انجام رفتارهای غیرعادی و استثنایی وادارد. هرچند این سخن به معنی مجاز بودن رفتارهای پرخطر و عادی مردم در این وضعیت نیست، و به نظر میرسد ابتدا باید مسوولان را به جدی گرفتن موضوع ویروس کرونا و استثنایی تلقی کردن این روزها دعوت کرد.
علی ابراهیمی