در میزگرد پوست و زیبایى این شماره به بررسى مشکل خانمی مىپردازیم که از متخصصان «سلامت» پرسیدهاند: «رنگ پوست صورتم به دلیل استفاده از وسایل آرایشی نامرغوب خیلی مرده و سیاه شده است و هر کسی مرا میبیند این نکته را به من متذکر میشود! البته رنگ نواحی گوش و گردنم با آنکه در معرض آفتاب است، سفید مانده چون در این ناحیه از مواد آرایشی نامرغوب استفاده نکردم. این را گفتم که بدانید سیاه شدن پوستم نه ربطی به وراثت دارد، نه آفتابسوختگی. با آنکه هر کاری میکنم و حدود 3 سال است که اصلا وسایل آرایشی استفاده نمیکنم و جلوی آفتاب هم نمیروم، پوستم بازسازی نمیشود و همچنان تیره و بدرنگ است. چه کار کنم؟ این نکته را هم بگویم که وقتی در معرض هوای خوب و خنک قرار میگیرم پوستم موقتا سفید و شاداب میشود.» براى آشنایى بیشتر با علل موثر در تیرگی پوست و تاثیر مواد آرایشی غیراستاندارد و تقلبی بر پوست و پاسخ به سوالاتى که این خواننده محترم مطرح کردهاند، با متخصصان «سلامت» گفتوگو کردهایم.
مهین نادری
برخی افراد به دلیل ژنتیکی بیشتر در معرض ابتلا به لک و تیرگی پوست قرار دارند
: آقای دکتر! آیا استفاده از مواد آرایشی غیراستاندارد و تقلبی باعث تیرگی پوست میشود؟
برخی ترکیبات موجود در لوازم آرایشی پوست را نسبت به نور خورشید حساس میکند بنابراین وقتی آرایش میکنید و در معرض نور خورشید حتی برای مدت کوتاه قرار میگیرید، ضرر ناشی از این ترکیبات بر پوست چند برابر میشود و بر شفافیت پوست تاثیر میگذارد و منجر به تیره شدن و کدری آن خواهد شد. حال اگر این محصولات نامرغوب و تقلبی و مواد حساسیتزای موجود در آنها زیاد باشد، مشکلات بیشتری هم بروز میکند. گاهی اوقات عوارضی که در اثر استفاده از لوازم آرایش ایجاد میشود خیلی واضح است، مثل قرمزی، خارش و التهاب پوست. گاهی هم این عوارض در حد خفیف تظاهر پیدا میکند، در حدی که ممکن است خود فرد هم متوجه این قرمزی و التهاب پوست نشود. این مساله بهخصوص در کسانی که پوست سبزه و تیرهای دارند، بیشتر صدق میکند. در چنین شرایطی به دلیل اینکه فرد متوجه این عوارض پوستی نیست و نمیداند که به این کرمها حساسیت دارد، همچنان از این محصولات استفاده میکند تا اینکه در ادامه مصرف، تیرگیها تشدید شده و آثار آن مشخصتر میشود.
: آیا استفاده نکردن از کرم ضدآفتاب هم میتواند باعث بروز این مشکل شود؟!
بله، متاسفانه اغلب دیده میشود افرادی که روی پوست صورتشان کرمپودر میزنند، دیگر از کرمهای ضدآفتاب استفاده نمیکنند. همین مساله سبب میشود بروز لکهای پوستی در آنها افزایش پیدا کند. از سوی دیگر، بر اثر استفاده از مواد آرایشی غیراستاندارد نیز دچار ناراحتیها و مشکلات پوستی مختلفی میشوند. البته نباید این نکته را هم فراموش کرد که محصولات آرایشی حتی اگر مرغوب و استاندارد هم باشند ممکن است در برخی افراد با تظاهرات پوستی همراه شوند.
: به جز محصولات آرایشی تقلبی، چه عوامل دیگری باعث کدری و تغییر رنگ پوست میشوند؟
ابتلا به برخی بیماریهای داخلی و از همه مهمتر قرار گرفتن در معرض نور خورشید باعث تیره شدن رنگ پوست بهخصوص پوست صورت میشود. گاهی مصرف بعضی داروها نیز به دلیل اینکه پوست را نسبت به نور آفتاب حساستر میکند، از دلایل مهم تیرگی پوست محسوب میشود. این مشکل در قسمتهایی از پوست که بیشتر در معرض نور خورشید است و کمتر پوشیده میشود به وضوح دیده میشود، در حالی که نواحی حاشیه صورت که توسط مو، چادر یا روسری پوشانده میشود، در برابر تابش آفتاب بیشتر محافظت شده و درنتیجه تغییر رنگ کمتری در آنها ایجاد میشود.
: اشارهای به این بیماریها و داروها میکنید؟
بیماریها و اختلالات ارثی و ژنتیکی، بیماریهای هورمونی، نارسایی کبدی، بیماری آدیسون، بیماریهای التهابی، برخی سرطانها، عفونتهای موضعی پوست و بالاخره بدخیمیهای پوستی و همچنین علل تغذیهای شامل کمبود ویتامینها و سوءتغذیه از عواملی هستند که میتوانند روی میزان و کیفیت رنگدانهها و سلولهای رنگدانهساز تاثیر بگذارند و باعث تغییر رنگ پوست و ایجاد لکهای تیره در صورت شوند.
اختلالات تیروئید شایعترین مشکلی است که پوست شخص را مستعد تیرگی میکند. البته بیماریهای هورمونی دیگری مانند نارسایی غدد فوقکلیه نیز باعث تیره شدن پوست میشوند اما مشکلات پوستی ناشی از اختلالات تیروئید شایعتر هستند.
: چرا رنگ پوست افراد سیگاری و معتاد کدر و تیره میشود؟
در افراد سیگاری به علت تنگ شدن عروق صورت، پیری و پژمردگی زودرس پوست مشاهده میشود. همچنین به علت وجود ترکیبات قطران و نیکوتین در دود دخانیات تغییر رنگ و تیره شدن پوست صورت به وضوح در این افراد دیده میشود.
: آیا ژنتیک تاثیری در بروز این مشکل دارد؟
آنچه نمیتوان از آن چشمپوشی کرد زمینه ژنتیکی و ارث است. اگر افراد را از هر نظر (در معرض آفتاب بودن، حساس بودن پوست و سلامت) در شرایط یکسان و مساوی در نظر بگیریم، برخی از آنها به دلیل ژنتیکی بیشتر در معرض لکهای قرار دارند. گاهی برخی بیماران این سوال را میپرسند که چرا من دچار لک شدم ولی شخص دیگری که زندگی مشابه با من دارد، دچار این مشکل نیست؟ در پاسخ باید گفت این مساله به خاطر ژنتیک است چون آنها ژنتیکی پوست حساستری دارند که احتمال بروز تیرگی و لک روی صورت را افزایش میدهد.
: دلیل خاصی دارد که این خانم وقتی در معرض هوای خنک هستند پوستشان سفید و شاداب میشود؟
بله، همانطور که قبلا گفتم مهمترین دلیل تیرگی پوست قرار گرفتن در معرض نور خورشید و آفتاب است. تابش آفتاب بهخصوص از سنین کودکی میتواند باعث تیرهتر شدن پوست شود، به طوری که مرز بین پوست روشنتر و تیره در حاشیه صورت فرد به خوبی تشخیص داده میشود و ممکن است تیرگی در نواحی برجسته مانند پل بینی، پیشانی و گونهها مشخصتر و واضحتر باشد چون نور خورشید از بالا به این نواحی بیشتر و به نواحی دیگر کمتر میرسد بنابراین نکته واضح و قطعی این است که وقتی کسی برای مدت طولانی در معرض نور خورشید یا حتی نور ماورای بنفش لامپهای فلورسنت که به «مهتابی» مشهور است، قرار میگیرد به دلیل اینکه رنگدانه سلولهای موجود داخل پوست برای محافظت از آن پراکنده و پخش میشوند، پوستش تیرهتر خواهد شد. بر همین اساس است که وقتی شما در معرض هوای آفتابی تابستان هستید و به خانه میآیید، پوستتان به علت منتشرشدن رنگدانهها بین سلولها کمی تیره و برافروخته است. البته این تیرگی پوست موقت است که به دنبال یک واکنش طبیعی بدن (عمل محافظتی بدن در مقابل نور خورشید) رخ میدهد. به همین دلیل وقتی این خانم در محیطی خنک و زیر سایه قرار میگیرند، به دلیل اینکه در معرض تابش خورشید نیستند، تیرگی پوستشان کمتر میشود.
: آیا تیرگی پوست ناشی از عواملی که ذکر کردید، درمان میشود؟
در درجه اول باید این عارضه از نظر علت بررسی شود. در صورتی که مشخص شود عامل موثر در بروز تیره شدن پوست چیست، داروهای لازم برای بیمار تجویز میشود که تقریبا دوره درمان 6 تا 8 ماه طول میکشد اما در مواردی برخی از این تیرگیها و لکها با دارودرمانی از بین نمیروند و ممکن است از لیزر استفاده شود. البته در همه موارد لیزر قابلپیشنهاد نیست و صرفا باید در موارد خاص با احتیاط اینکه ممکن است لکهای ایجاد شده پررنگتر شوند، به برخی از بیماران این روش درمانی را پیشنهاد داد.
: اگر تیره شدن پوست به علت استفاده از لوازم آرایشی نامرغوب باشد، طول دوره درمان تغییری میکند؟
بله، ممکن است با یک بار استفاده از لوازم آرایش نامرغوب تظاهرات پوستی از جمله قرمزی و التهاب پوست به سرعت نمایان شود اما برای اینکه لک و تیرگی در پوست دیده شود، باید زمان بیشتری بگذرد تا این عوارض ثبات پیدا کند. در واقع به دنبال قرمزی، التهاب و اصطلاحا اگزمای حساسیتی پوست، تیرگی ایجاد میشود که اگر از این لوازم به طور مکرر استفاده شود تیرگیها ثبات پیدا میکنند. اغلب هم خودبهخود محو نمیشود و حتی نسبت به دارو نیز مقاوم است بنابراین با توجه به میزان ناخالصی و نامرغوب بودن و گاهی اوقات تاریخگذشته بودن لوازم آرایشی و از طرفی حساس بودن پوست، دوره درمان متغیر خواهد بود.
دکتر سیدمسعود داودی/ عضو هیاتعلمی دانشگاه علوم پزشکی بقیها...(عج)
ترکیبات شیمیایی موجود در لوازم آرایشی باعث تجمع سودا در بدن میشود
در طب سنتی مزاج به 4 گروه تقسیم میشود. افراد صفراوی که معمولا رنگ پوستشان به زردی گرایش دارد، افراد بلغمی یا (سرد و تر) دارای پوست روشن و بور و افراد دموی یا (گرم و تر) پوستی سرخرنگ و سفید و گلگون دارند. رنگ پوست افراد سوداوی نیز بیروح، خاکیرنگ با لکهای تیره است.
در طب سنتی همه عواملی که بر مزاج تاثیر میگذارند باعث تغییر رنگ پوست هم میشوند بنابراین اگر عاملی منجر به تغییر مزاج پوست صورت شود، باعث تغییر رنگ آن هم خواهد شد. یکی از مشکلاتی که باعث تغییر رنگ پوست و کدر شدن آن میشود، افزایش سودا و سردی و خشکی در بدن است بنابراین تمامی مواد خوراکی و دارویی حتی از نوع گیاهی آنها، اگر منجر به افزایش سودا؛ یعنی همان سردی و خشکی در بدن شوند، پوست را تیره میکنند. از اینرو، تمامی مواد غذایی و ترشیجات که طبع سرد و خشک دارند و برخی داروهای اعصاب و روان و حتی مواد مخدر و سیگار که مزاج سرد دارند، به دلیل افزایش سردی و خشکی در بدن باعث تیرگی پوست صورت میشوند. به همین دلیل هم رنگ صورت بیشتر افراد سیگاری خاکی و کدر است.
این مساله در مورد داروهای موضعی، حتی انواع کرمها و روغنهای بر پایه گیاهان و لوازم آرایشی نامرغوب نیز صدق میکند. اگر این محصولات و داروها نامرغوب و بیکیفیت باشند یا مزاج آنها از نظر طب سنتی سرد و خشک باشد، استفاده و مصرفشان به تدریج باعث کدری و تیره شدن پوست میشود. دلیل این مساله هم آن است که ذات سودا، ایجاد تیرگی است و هر چه میزان آن در بدن افزایش پیدا کند، باعث تیره شدن پوست میشود.
ضمن اینکه ترکیبات شیمیایی موجود در لوازم آرایشی، پوست را به سمت غلبه و تجمع سودا سوق میدهند بنابراین باعث میشوند پوست به سمت تیرگی و بیروحی تغییر رنگ پیدا کند و لکهای رنگی تیره در آن ایجاد شود. به همین دلیل هر چه این محصولات نامرغوب باشند و از مواد بیکیفیت در تولیدشان استفاده شود، باعث بدتر شدن این عارضه پوستی خواهد شد، بهخصوص اگر در ترکیبات آنها از مواد نفتی استفاده شود. مواد نفتی غالبا سودازا هستند و استفاده از لوازم آرایشی حاوی آنها باعث افزایش تیرگی و لکههای پوستی میشود.
بین 4 گروه مزاجی، افرادی که از این محصولات استفاده میکنند و کسانی که مزاج سرد و خشکی (سودا) دارند، پوستشان بیشتر مستعد تیرگی است و هرچه تداوم استفاده بیشتر باشد، شرایط بدتر خواهد شد. غالبا درمان سودا سخت است و بهبود با مشکل مواجه خواهد شد. به همین دلیل وقتی افراد میپرسند که چرا دوستم با آنکه از این کرم استفاده میکرد، مشکلی برایش ایجاد نشد اما من دچار لک و تیرگی شدم باید گفت: «چون مزاج شما به سودا نزدیکتر است و این ترکیبات هم سودازا هستند، درنتیجه مصرف آنها برای شما بیشتر باعث ایجاد تیرگی و لک در پوست شده است.»
در حالی که اگر افراد با مزاج «سرد و تر» و «گرم و تر» از کرمهای آرایشی که بر پایه داروهای گیاهی با مزاج گرم و تر یا سرد و تر تهیه شدهاند، مثل روغن بنفشه (طبع سرد و تر) یا روغن بادام شیرین (گرم رو به معتدل) استفاده کنند، پوستشان به دلیل ایجاد رطوبت شفافیت پیدا میکند، پوست به سمت گرمی و رطوبت سوق داده میشود و درنتیجه لکها کمرنگتر میشوند یا حتی از بین میروند.
دکتر محمد فصیحی/ محقق طب ایرانی اسلامی
داروهایی که باعث انسداد عروقی میشوند، پوست را تیره میکنند
از عللی که باعث تغییر رنگ پوست میشود میتوان به افزایش بیلیروبین خون اشاره کرد. وجود برخی مواد باعث میشود سطح بیلیروبین خون افزایش پیدا کند و منجر به تغییر رنگ پوست و چشم به زردی شود. البته ابتلا به بیماریهای کبدی از جمله هپاتیت نیز باعث زرد شدن پوست میشود. از دیگر بیماریهای موثر که میتواند رنگ پوست را تغییر دهد، کمخونی است. علاوهبراین، زیادهروی در مصرف برخی موادغذایی از جمله هویج نیز با تغییر رنگ پوست همراه است.
به جز بیماریها، مصرف برخی داروها، مواد مخدر، دخانیات (سیگار و قلیان) هم میتواند منجر به کدرشدن و تیرگی پوست شود. در واقع هر دارویی که باعث انسداد عروقی و کمتر رسیدن اکسیژن به سطح پوست شود، با تیرگی همراه است. در بیشتر افراد سیگاری نیز به دلیل اینکه اکسیژن کافی به پوست نمیرسد و انسداد عروقی پیدا میکنند، پوست صورت تیره و کدر میشود. شکی نیست که استفاده از کرمهای آرایشی نیز باعث تیرگی پوست خواهد شد چون این محصولات حاوی مواد سوزانندهای هستند که باعث سوختن پوست و تیرگی آن میشود.
دکتر ایرج خسرونیا
رییس انجمن متخصصان داخلی
چاقی علاوه بر تغییر رنگ پوست، باعث بروز آکنه نیز میشود
مصرف برخی موادغذایی میتواند باعث تغیر رنگ پوست شود. مشاهده شده مصرف غذاهای حجیم، سنگین و حاوی چربیهای اشباع ترانس از جمله فستفود، پیتزا، چیزبرگر و پنیر پیتزا باعث تغییرات رنگدانهای پوستی و همچنین پیری زودرس میشود. علاوه بر این، استفاده کم یا حذف موادغذایی حاوی آنتی اکسیدان و چاقی نیز میتواند تغییراتی در رنگدانههای پوستی ایجاد کند. چاقی با تغییرات هورمونی بهخصوص در زنان همراه میشود که علاوه بر تغییر رنگ پوستی، باعث بروز آکنه نیز میشود. گرفتن رژیمهای سخت و طاقتفرسا برای کم کردن وزن نیز منجر به بروز اختلالات پوستی میشود. افرادی که رژیمهای غذاییشان به شکلی است که کالری پایین و انرژی کم دارد، ممکن است با از دست دادن آب میانبافتی و کاهش حجم سلولهای پوستی موجب تغییرات رنگ پوستشان شوند و پوست شفافیت و شادابی خود را هم از دست بدهد.
با این حال مصرف برخی موادغذایی از جمله خوراکیهای حاوی آنتیاکسیدان باعث محافظت از پوست شده و باعث میشود تغییر رنگ پیدا نکند. در این بین میوه و سبزیها بهخصوص سبزیجات برگسبز که در سبزی خوردن یافت میشوند و حاوی ویتامینC هستند، جایگاه ویژهای دارند. مواد آنتیاکسیدان موجود در سبزیجات با رنگهای متعدد مثل زرد و نارنجی (سیبزمینی، هویج و زردک) به سلامت سلولهای پوستی کمک میکنند. گوجهفرنگی نیز به علت لیکوپنی که دارد جلوی فعالیت رادیکالهای آزاد را که منجر به آسیب پوستی میشود، میگیرد. خانواده توتها و بریها (توت سیاه، سفید، تمشک و توتفرنگی) به علت دارا بودن ویتامینC و E به محافظت از پوست کمک میکنند. امگا3 موجود در منابع دریایی از جمله سالمون، تن ماهی، ماهی آزاد و خالمخالی نیز که جزو ماهیهای چرب محسوب میشوند، به محافظت از سلولهای پوستی کمک شایانی میکنند.
زرده تخممرغ ماده غذایی دیگری است که به دلیل داشتن بیوتین و چای سبز به علت دارا بودن پلیفنولهای متعدد که اثر آنتیاکسیدانی دارند، جلوی پیری زودرس پوست را میگیرند. البته از تاثیر روغنها بر پوست نیز نباید غافل بود. روغن زیتون و کانولا و همچنین مغزدانههایی مثل گردو، فندق و بادامزمینی که منابع خوب آنتیاکسیدان به شمار میروند و چربی مفیدی دارند، به سلامت سلولهای پوستی کمک میکنند.
دکتر پیام فرحبخش
استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران