طبق آمار جهانی میزان مبتلایان به دیابت 35 میلیون و 400 هزار نفر برآورد شده که تا سال 2020 میلادی 2 برابر خواهد شد. علت اصلی شیوع و افزایش دیابت نوع2، تغذیه ناسالم و کاهش فعالیت جسمی است. متاسفانه سالانه بیش از 5 میلیون نفر در اثر ابتلا به دیابت نوع2 فوت میکنند. این در حالی است که با رعایت اصول سادهای میتوان از ابتلا به این بیماری پیشگیری کرد و هزینهها را تا حد ممکن کاهش داد. مهمان این هفته «میزگرد تغذیه» ما، خانم 30 سالهای هستند که بعد از 13 سال ابتلا به دیابت درنهایت توانستند با اصلاح رژیم غذایی و شیوه زندگی دیابتشان را کنترل کنند.
عامل موفقیت؛
رعایت رژیم مخصوص مبتلایان به دیابت
خانم آردلی شاید در نوجوانی و ابتدای جوانی به دلیل بیاطلاعی از عوارض بیماری در کنترل آن و مراجعه به متخصصان غفلت و تعلل کردند اما درنهایت با مراجعه به متخصص تغذیه و غدد توانستند بیماری را کنترل و از بروز عوارض بیشتر پیشگیری کنند.
خانم آردلی که 13 سال است دیابت دارد، میگوید:
آبمیوه و شیرینی زیاد میخوردم
: چطور به دیابت مبتلا شدید؟
18 ساله بودم که برای معاینه نزد متخصص زنان رفتم و آزمایشهایم نشان داد به دیابت مبتلا هستم.
کسی نبود که راهنماییام کند. خودم شروع به کنترل تغذیهام کردم و مدتی موفق بودم اما بعد خسته شدم و رهایش کردم و به مرور کلیههایم را از دست دادم.
بعد هم یکی از انگشتان پایم را قطع کردند و درنهایت تصمیم گرفتم زیرنظر متخصص تغذیه باشم و دیابتم را کنترل کنم.
: چرا به دیابت مبتلا شدید؟
تغذیه خوبی نداشتم. آبمیوههای صنعتی زیاد مصرف میکردم و اهل شیرینی، قند و نوشابه بودم.
: دارو مصرف میکردید یا انسولین؟
انسولین تزریق میکردم. قبل از مراجعه به متخصص تغذیه 40 واحد روزانه صبح و شب تزریق میکردم که البته حالا به 22 واحد رسیده است.
: اوضاع بعد از اصلاح رژیم غذایی و کاهش وزن بهتر شده است؟
بله، وزنم 4 کیلوگرم کاهش پیدا کرد و من که قبلا نمیتوانستم حتی یک طبقه هم بالا بروم و به نفسنفس میافتادم، حالا به راحتی 6 طبقه را بالا میروم. در عین حال به دلیل مصرف کورتون صورتم خیلی ورم داشت که الان خیلی بهتر شدهام.
سمیه مقصودعلی
تاکید دکتر حسین ایمانی به سوژه «میزگرد تغذیه»
سبزیها در رژیم غذایی جایگاه ویژهای دارند
: آقای دکتر! ابتلا به دیابت در سنین پایین بسیار دردناک است، مخصوصا اگر بیماری کنترل نشود و فرد دچار عوارض ناشی از آن شود. آیا ابتلا به قندخون بالا در جوانی شایع است؟
دیابت زیر 30 سال بیشتر ژنتیکی و دیابت نوع 1 است که باید با انسولین درمان شود. دیابت نوع2، بیشتر بعد از 30 سالگی بروز میکند که ابتدا باید با رژیمدرمانی، بعد دارو و بعد انسولینتراپی درمان شود. البته به دنبال تغذیه نادرست و نداشتن فعالیت احتمال بروز دیابت نوع2، زیر 30 سال هم وجود دارد.
: اولین توصیه شما به فردی که متوجه ابتلایش به قندخون بالا میشود، چیست؟
توصیه من این است که دیابت را در وهله اول با رژیم غذایی و فعالیت بدنی کنترل کند. در صورتی که رژیم جواب ندهد، دارودرمانی و اگر دارو موثر نباشد، انسولینتراپی آغاز میشود. اصولا حتی بیمارانی که ناچار به انسولینتراپی هستند باید رژیم غذایی داشته باشند تا وزنشان ثابت بماند و میزان نشاسته در طول روز تقسیم و انسولین به درستی تنظیم شود. اگر فرد رژیم غذایی درستی نداشته باشد و فقط با انسولیندرمانی قندخونش را کنترل کند، به مرور زمان دچار نوسان قندخون خواهدشد، اما با تنظیم رژیم غذایی، تزریق انسولین به کنترل قندخون کمک خواهد کرد. پس داشتن رژیم غذایی هم برای بیمارانی که به تازگی دچار دیابت شدهاند و هم بیمارانی که سالهاست مبتلا به دیابت هستند، اهمیت دارد.
: آیا مواد غذایی خاصی باید از برنامه این افراد حذف شود؟
نه، حذف هیچ مادهای توصیه نمیشود. کربوهیدراتهای پیچیده و فیبردار بر قندهای ساده و عسلهای بازاری یا مربا و شیرینی اولویت دارند. نکته مهم توزیع متناسب کربوهیدرات با توجه به وزن و ویژگیهای فرد در برنامه غذایی روزانه است. در برنامه روزانه باید میوه و بهویژه سبزیجات گنجانده شود زیرا افراد مبتلا به دیابت در معرض ابتلا به چربی خون بالا هستند و به همین دلیل باید چربیشان در حد اعتدال باشد و از چربی جامد و کره استفاده نکنند.
: متاسفانه خانم آردلی در 18 سالگی مبتلا به دیابت شدند و گرچه ابتدا تلاش داشتند آن را کنترل کنند اما بعد غفلت کردند و همین موضوع سبب بروز برخی عوارض در ایشان شد. غفلت در کنترل قندخون چه عوارضی میتواند داشته باشد؟
اگر فرد خودش بخواهد قندخونش را کنترل کند، موفق نمیشود و دچار عوارض ناشی از دیابت خواهد شد. از میان این عوارض میتوان به عوارض چشمی دیابت اشاره کرد. این احتمال وجود دارد که به بافت شبکیه چشم آسیب برسد. یکی دیگر از عوارض، نارسایی کلیه است. قندخون بالا باعث میشود فرد گلوکز بالایی از طریق کلیه دفع کند. در حالت طبیعی کلیه قندی دفع نمیکند اما در شرایط دیابتیک قند زیادی از کلیه دفع میشود و این مساله به مرور سبب بروز نارسایی کلیه خواهد شد. عارضه دیگر نوروپاتی یا التهاب اعصاب است که فرد احساس بیحسی در اندامهای انتهایی دارد و درنهایت دچار ناراحتیهای قلبی ـ عروقی خواهدشد. متاسفانه نیمی از دلایل مرگومیر در بیماران دیابتی، بیماریهای قلبی ـ عروقی است و به همین دلیل این افراد باید از نظر چربی خون حتما بررسی شوند.
: دیابت در خانم آردلی باعث نارسایی کلیهها و از دست دادن آنها شد که درنهایت با پیوند کلیه زندگی خود را از سر گرفتند. برای فردی که مشکل کلیوی دارد هم رژیم خاصی توصیه میشود؟
سطح اوره و کراتین خون در افرادی که نارسایی کلیه دارند، بالا میرود بنابراین باید بسیاری از فاکتورها مثل میزان مایعات، فسفر، منیزیم، پتاسیم و پروتئین کنترل شود. این کنترل در افراد متفاوت است و باید رژیم برحسب قد و وزن فرد و آزمایشهای او در نظر گرفته شود. در فردی که دفع پروتئین دارد باید میزان مصرف پروتئین و سدیم و گاهی میزان مایعات دریافتی کنترل شود. اولین و مهمترین مساله در تمام کسانی که دیابت دارند و دچار نارسایی کلیه یا دفع پروتئین هستند، کنترل قندخون است.
: خانم آردلی اشارهای داشتند به مصرف کورتون و پف ناشی از مصرف آن مخصوصا در ناحیه صورت. چه توصیهای برای حل این مشکل دارید؟
برای افراد دیابتیای که دچار دفع پروتئین هستند کورتون تجویز میشود که یکی از عوارض آن افزایش سنتز چربی در اندامهای فوقانی مخصوصا صورت است. درنتیجه صورت این افراد پفآلود میشود. یکی از راههای رفع این حالت کنترل وزن و کنترل مصرف سدیم در برنامه غذایی است. در صورتی که فرد دیابتی رژیم غذایی مناسبی داشته باشد، با کاهش وزن دوز انسولین و کورتون مصرفی او پایین میآید و وضعیتش بهبود مییابد.
نارسایی کلیه خبر نمیکند
دیابت نوع1 وابسته به انسولین است و رژیم غذایی شاید تاثیر چندانی در کاهش میزان انسولین دریافتی نداشته باشد اما در دیابت نوع2 تغییر شیوه زندگی و انتخاب رژیم غذایی سالم و متناسب میتواند در کاهش قندخون و افزایش کیفیت زندگی بیمار بسیار موثر باشد.
بهترین رژیم غذایی برای این گروه از بیماران رژیم «دش»؛ یعنی رژیمی مملو از سبزیجات و پروتئین پایین است. من بیماران مبتلا به دیابت نوع2 را حتما به متخصص تغذیه ارجاع میدهم زیرا شیوه درست زندگی در این بیماران میتواند بهبوددهنده وضعیت فرد باشد.
در بیماران مبتلا به دیابت نوع1 هم رژیم غذایی و کاهش وزن میتواند تا حدی میزان نیاز بدن را به انسولین کاهش دهد و از بروز بسیاری از عوارض و درگیری کلیوی جلوگیری کند و حتی اثر معکوس داشته باشد. رژیم غذایی کاهش وزن، کنار گذاشتن سیگار و دخانیات و الکل، داشتن فعالیت بدنی و ورزش و محدودیت مصرف نمک و پروتئین یکی از ارکان اصلی درمان این بیماران است. متاسفانه در بسیاری از بیماران مبتلا به دیابت غفلت و کنترل نادرست قندخون سبب آسیب و ازکارافتادگی کلیهها میشود. وقتی بیمار دیابتیک دچار نارسایی کلیه میشود، تنها 2 راه باقی میماند؛ دیالیز و پیوند کلیه. معمولا پزشک با توجه به شرایط بیمار یکی از این دو راه را پیشنهاد میدهد.
در صورتی که بیماری پیوند کلیه انجام داد، در مقایسه با قبل زندگی راحتتری را تجربه میکند اما به این معنی نیست که دیگر نیازی به مراقبت ندارد و میتواند هر طور خواست زندگی کند. تمام افراد حتی آن گروهی که از نظر جسمی سالم هستند باید شیوه زندگی درستی انتخاب کنند؛ یعنی مراقب نوع تغذیه، اضافه وزن و تحرک و پویایی خود باشند.
افرادی که دچار مشکلات کلیوی هستند و حتی کسانی که پیوند کلیه انجام دادهاند به دو دلیل باید بیشتر به این موضوع توجه کنند؛ اول به خاطر داروهایی که مجبورند مصرف کنند. این داروها شامل قرصهایی از جمله کورتون میشود که سیستم ایمنی را تضعیف میکند تا کلیه پیوندی را پس نزد. از عوارض این نوع داروها بالا بردن قند و چربیخون و اضافه وزن است. دوم اینکه یک فرد پیوندی در واقع یک کلیه دارد و اگر مراقب شیوه زندگی و مخصوصا نوع تغذیه خود نباشد، فشار روی این کلیه زیاد میشود و به مرور آسیب میبیند.
مصرف همزمان مسکنها در این بیماران بسیار خطرناک است و از این جهت باید زیرنظر متخصص باشند. اگر بیماری مبتلا به پرفشاری خون است باید آن را درمان کند و مایعات به حد کافی بنوشد. رژیم این بیماران باید کمچرب و کمنمک باشد و قندخونشان کنترل شود تا فشار زیادی به کلیه وارد نشود و از تشدید آسیب پیشگیری شود. موضوع دیگر اینکه مشکلات کلیوی و کراتینین بالا در خون سبب کمخونی میشود و لازم است بیمار از این نظر هم بررسی شود.
به تمام بیماران کلیوی و دیابتیک یا حتی کسانی که پیوند کلیه انجام دادهاند، توصیه میکنم حتما همزمان زیرنظر متخصص تغذیه، نفرولوژی و غدد باشند. اگر اهمیتی به نوع تغذیه خود نمیدهند یا اضافه وزنهای بالا دارند و تلاشی برای کم کردن آن نمیکنند، اصلا بیدلیل به متخصص مراجعه نکنند زیرا مشکلات کلیوی با داشتن شیوه اشتباه تغذیهای، پرخوری و افزایش قند و چربی خون مرتب افزایش مییابد و درمان نمیشود.
برخی بیماران خودسرانه در رژیم هستند. نزد من میآیند و میگویند من که چیزی نمیخورم. مشکل دقیقا همین جاست. درست خوردن مهم است، نه چیزی نخوردن!
وقتی رژیم سالمی را دنبال کنید، قند، چربی و فشارخون بالا، پایین میآید و مجبور نیستید کنار داروهای مربوط به پیوند کلیه داروهای مربوط به قند، چربی، فشار و قلب را هم بخورید.
تصور اشتباه دیگر بیماران من این است که میگویند همسرم رژیم دارد و من همان را رعایت میکنم. بیمار کلیوی با توجه به شرایطی که دارد باید رژیمدرمانی مخصوص به خودش را دریافت کند. متاسفانه در کشور ما هنوز این موضوع جا نیفتاده که متخصصان باید با هم و به شکل یک گروه کار کنند بنابراین رسانهها باید روی این قضیه فرهنگسازی کنند.
دکتر فاطمه پوررضاقلی
عضو هیاتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
بهداشت پا در بیماران دیابتی
مهم است
زخم پای دیابتی یکی از عوارض مهم دیابت در این بیماران است. اگر این زخم درمان نشود منجر به قطع پا خواهد شد. از این رو، بیماران دیابتی باید برخی نکات را برای پیشگیری از ابتلا به زخم پای دیابتی رعایت کنند؛ بیمار دیابتی لازم است به طور روزانه پای خود را با آب و صابون بشوید.
درجه آب را حتما باید با دست تنظیم کرد زیرا حس پا در این بیماران کاهش پیدا میکند و شاید متوجه داغی آب نشوند. بعد از شستشوی پا نیز حتما باید لای انگشتان پا را خشک کرد زیرا خیس و مرطوب ماندن بین انگشتان پا فرد را مستعد عفونت قارچی میکند. اگر پوست پاها خشک است و ترک میخورد برای جلوگیری از ترکخوردگی و زخم پا، پوست را حتما چرب کنند اما لای انگشتان را نباید چرب کرد. این کار فرد را مستعد عفونت قارچی میکند.
اگر فرد در پی عفونت قارچی دچار زخم پای دیابتی شد که علائمی مانند خارش، سوزش و زخم دارد، باید بلافاصله به پزشک مراجعه کند تا تحت درمان قرار گیرد. در صورتی که متخصص پوست ناخن کشیدن را توصیه کند، انجام این کار در محیط استریل و تحتنظر متخصص برای بیمار دیابتی مشکلساز نیست.